برگزاری سخنرانی علمی: زمینه های خدمات علم سنجی در پشتیبانی از برنامه راه بردی دانشگاه ها و توسعه علمی ایران

به گزارش اداره روابط و همکاری های علمی بین المللی مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، در ادامه سخنرانی های علمی و به دعوتISC ، دکتر رحمت‌الله فتاحی، عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و از چهره های تاثیرگذار در علم اطلاعات و دانش شناسی کشور به ایراد سخنرانی پرداخت.

دکتر فتاحی از جمله اساتید علاقه مند به کار در زمینه  فهرست‌های رایانه‌ای،  فناوری اطلاعات، نظام‌های اطلاعاتی،  مدیریت اطلاعات و دانش،  سازمان‌دهی اطلاعات (فهرستنویسی) می باشد. وی در سخنرانی خود با اشاره به اهمیت علم سنجی در تحولات جهان و ایران به ارائه توضیحاتی در خصوص برنامه های راهبردی برای همگام شدن با این تحولات اشاره کرد. وی در ادامه به جایگاه و نقش کتابخانه ها در برنامه راهبردی اشاره کرد و محورهای فعالیتها و خدمات کتابخانه ها در برنامه راهبردی و الزامات مشارکت در برنامه راهبردی را تبیین کرد.

وی در خصوص تحولات جهان امروز گفت که جهان همواره در حال تحول دارای ویژگی هایی همچون سرعت و گستره تغییرات و نوآوری ها، عدم ثبات در روندهای اقتصادی، عدم ثبات در نظامهای سیاسی، و  افزایش رقابت ها می باشد.

دکتر فتاحی در ادامه به مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی در قبال نیازهای علمی ‌در سطح ملی و بین‌المللی، دانش‌آفرینی، دانش‌گستری و ارج نهادن به آفرینش‌های فکری، خودباوری، نوآوری، رقابت‌پذیری و آزاداندیشی علمی و همچنین تعامل فعال و سازنده در همکاری‌های علمی و فرهنگی بین‌المللی پرداخت.

علم‌سنجی، یکی از رایج‌ترین روش‌های ارزیابی فعالیت‌های علمی می‌باشد. انتشار مداوم شاخص‌های علم سنجی که توصیف کننده پژوهش در اجتماعات مختلف علمی است می‌تواند عنصری مفید و کارآمد برای مدیریت تحقیق و سیاستگذاری و چگونگی تخصیص بودجه و امکانات در علوم باشد. ارزشیابی کمی علوم که منجر به باروری و توسعه می‌شود می‌تواند کمک بزرگی برای مسئولان و برنامه ریزان باشد تا آن‌ها بتوانند با هزینه کمتر بیشترین استفاده را از منابع مالی و انسانی برده و در بهینه‌سازی ساختار اقتصادی ـ اجتماعی کشور مؤثر باشند. علم سنجی علاوه بر آنکه به دنبال جنبه‌های کمی علوم و تحقیقات است اقدام به اندازه‌گیری و تعیین معیارهای جنبه‌های مختلف مدیریتی و سازمانی علوم نیز می‌نماید. در سطحی وسیعتر علم سنجی را می‌توان از عوامل مؤثر گردش مستمر فعالیت‌های تحقیقاتی در هر زمینه علمی دانست که مستقیماً با ارزشیابی کمی علم سرو کار دارد. اساس کار علم سنجی بر بررسی چهار متغیر اساسی شامل مؤلفان، انتشارات علمی، مراجع و ارجاعات می‌باشد. علم سنجی بر آن است تا با استفاده از بررسی جداگانه این متغیرها با ترکیبی مناسب از شاخصهای مبتنی بر این متغیرها خصایص علم و پژوهش علمی را نمایان سازد. تعداد مؤلفان به عنوان یکی از شاخصهای فعالیت علمی در کشورهای مختلف می‌باشد که می‌تواند مبنایی برای مقایسه آن‌ها محسوب گردد. انتشارات علمی تمامی مکاتبات و ارتباطات علمی چاپ شده را می‌تواند شامل باشد. یکی از مجاری اساسی ورسمی انتشار علمی مقالات می‌باشند که می‌تواند توزیع آن‌ها را برحسب زمان، مکان، نوع یا مجرای انتشار وسایر ویژگیها مورد بررسی قرار داد. تعداد انتشارات به عنوان عنصری اساسی در علم سنجی می‌باشد که می‌تواند مبنای مقایسه‌های بین اجتماعات مختلف علمی و کشورها قرار گیرد. امروزه بیشتر انتشارات علمی تبلور تلاشهای گروهی تعدادی از مؤلفین می‌باشند. از آنجا که منتشر کردن تولید علمی دانشمندان به صورت فردی برای ترسیم نتایج مهم آماری به تنهایی کفایت نمی‌کند، ارزیابی‌های علم سنجی معمولاً بر سودمندی انتشار توسط اجتماعات علمی تأکید می‌کنند.

مراجع مورد استناد انتشارات علمی نشان دهنده منابع، خاستگاه‌ها وبویژه قدمت [روزآمدی] اندیشه‌های گنجانده شده در این مقالات هستند. مراجع به‌طور کلی نشان دهنده استنادهای رسمی یک انتشار علمی به منابع علمی می‌باشند. بدین لحاظ توزیع مقالات مورد ارجاع قرار گرفته بر حسب مجرای انتشار، حوزه موضوعی و تاریخ تألیف منعکس کننده اشکال و جنبه‌های گوناگون علایق و منافع آن اجتماع علمی و همچنین منعکس کننده روابط اساسی میان اسناد و مدارک ارجاع دهنده آن‌ها که مورد ارجاع قرار گرفته‌اند می‌باشند. اگر یک مقاله علمی طی چندین سال پس از انتشار سالانه ۵ تا ۱۰ ارجاع داشته باشد به احتمال زیاد محتوی آن مقاله در بدنه معرفتی حوزه علمی مرتبط با آن رشته حل خواهد شد به گونه‌ای که این مقاله سهمی در افزایش میزان معرفت علمی آن رشته خواهد داشت.

ارجاعات به یک انتشار علمی نشان دهنده مراجع مرتبط با آن می‌باشند، مراجع از پیشینه‌های نتایج علمی خبر می‌دهند اما ارجاعات نشان دهنده نفوذ و تأثیر علمی هستند. امروزه تجزیه و تحلیل ارجاعات علمی یکی از مشهورترین روشهای علم سنجی است. شهرت این شاخص تا حدود زیادی ناشی از آن است که ارجاعات می‌توانند به‌طور کارا و مؤثری نقص موجود در شاخص کمیت و شمارشی صرف انتشار علمی را جبران کرده و توسط عناصر کیفی مشخص این شاخص را تکمیل و آن را کیفی نمایند.