برگزاری کارگاه مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) با دانشگاه قبرس

به گزارش اداره روابط عمومی و همکاری های علمی بین المللی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) و مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST)، کارگاه با دانشگاه قبرس با حضور اعضای هیئت رئیسه و مدیران این دانشگاه و همچنین با حضور ریاست مرکز منطقه ای و ISC دکتر محمدجواد دهقانی، مدیر اداره روابط عمومی و همکاری های علمی بین المللی دکتر محمدرضا فلاحتی قدیمی فومنی، دکتر حمید علیزاده زوج عضو هیأت علمی گروه پژوهشی مدیریت اطلاعات، سرکار خانم مرضیه گلتاجی گروه پژوهشی بررسی های استنادی (ارزیابی نشریات) و سرکار خانم فاطمه خلیفه مدیر گروه تحقیق و توسعه در تاریخ 31 فروردین 1400 برگزار شد.

در ابتدای جلسه، دکتر دهقانی ضمن خوش آمدگویی به شرکت کنندگان در این کارگاه، از اینکه تفاهم نامه همکاری های علمی پژوهشی منعقد شده بین طرفین در حال پیگیری و عملیاتی شدن هست اظهار خوشحالی کرد.

وی افزود: پایگاه استنادی برنامه و فعالیت های پژوهشی خود را بیش از پیش در حال گسترش دادن است و دامنه این فعالیت های علمی را با سایر دانشگاه های کشورهای مختلف نیز توسعه داده است.

دهقانی گفت: درحال حاضر مرکز منطقه ای یکی از بزرگترین پایگاه‌های اطلاعاتی و منابع فارسی در کشور بوده و در چند سال اخیر با هدف گسترش و ترویج زبان و ادب فارسی نسبت به تأسیس شاخه به منظور دسترسی به پایگاه‌ها و منابع اطلاعاتی فارسی در کلیه دانشگاه‌های خارج از کشور دارای کرسی زبان فارسی اقدام نموده است.

در ادامه، دکتر علیزاده پس از معرفی تاریخچه و اهداف تاسیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) به معرفی پایگاه های مقالات علمی و همچنین نحوه دسترسی به آنها پرداخت.

وی سپس به معرفی سامانه ژورنال یاب رایسست پرداخت و گفت: سامانه ژورنال یاب ایران جهت کمک به پژوهشگران، دانشجویان و اساتید کشور در جهت یافتن نشریات فارسی مناسب و موردنظر برای چاپ و انتشار مقالات علمی طراحی شده است. این سامانه ابزاری جدید بوده که قبلاً توسط برخی از ناشران بزرگ خارجی مانند الزویر، اشپرینگر جهت معرفی نشریات مناسب برای چاپ مقالات انگلیسی ارائه شده است. بر همین اساس، با عملکردی بسیار ساده جهت جستجوی نشریات فارسی مناسب، فقط کافیست عنوان و چکیده مقاله در فیلدهای مربوط وارد شود تا طی چند ثانیه فهرستی از نشریات ایرانی مرتبط با مقاله نگارش یافته، معرفی شود.

وی در ادامه سامانه اطلس علم ایران را معرفی کرد و گفت: سامانه اطلس علم جمهوری اسلامی ایران اطلاعات آماری مرتبط با سنجش و پایش علم در تمامی حوزه ها بر اساس عملکرد دانشگاه ها، مؤسسات پژوهشی و همچنین اطلاعات و میزان تولیدات علمی پژوهشگران کشور به تفکیک شهرها، استان ها، دانشگاه ها و وزارتخانه های مختلف را به صورت شاخص های مطلق و نسبی و کاملاً مصور ارائه می دهد. در این سامانه مرجع، آمار داده های مورد نظر در پایگاه های بین المللی نظیر Web of Science و ISC قابل دسترسی می باشد.

امکان جستجوی تعداد مقالات دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی کشور شامل دانشگاه های دولتی تحت نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ دانشگاه آزاد اسلامی و همچنین پژوهشگاه ها و مؤسسات پژوهشی فراهم می شود. در همین راستا، میزان مشارکت تمامی استان های کشور به تفکیک تعداد جمعیت، دانشجو، عضو هیئت علمی و تعداد تولیدات علمی به طور دقیق ارائه می شود.

آمارها و تحلیل های این سامانه نه تنها می تواند برآوردی از تعداد تولیدات علمی کشور در سال های مختلف بر اساس مؤسسات، دانشگاه ها، شهر ها و استان های مختلف ارائه نماید، بلکه می تواند تصویری شفاف از وضعیت کشور در تولید علم و همچنین استعدادها، قابلیت ها و کاستی های شهر ها و استان های کشور نیز ارائه نماید.

وی درخصوص پایگاه همایش­های معتبر نیز گفت: بی­شک یکی از مهم­ترین منابع علمی و معتبر، مقالات     همایش­های معتبر ملی و بین­المللی است؛ که در کنار مقالات نشریات مورد استفاده قرار می­گیرد. رایسست در چند سال اخیر بر اساس رسالت خود، مجموعه­ای غنی از مقالات همایش­های علمی معتبر که در سطح ملی و بین­المللی در کشور برگزار شده و یا در حال برگزاری است را در این پایگاه اطلاعاتی جمع­آوری و سازماندهی کرده است.

علیزاده در ادامه به معرفی سامانه تولید منابع برون­متنی پرداخت و گفت: یکی از اشکالات عمده و رایج در حوزه‌ نگارش علمی به موضوع منبع­نویسی باز می‌گردد. به عبارت دیگر، بررسی مقالات در فرآیند داوری و یا بررسی پایان‌نامه‌ها توسط اساتید راهنما، مشاور و داوران به وضوح نشان می‌دهد که در منبع­نویسی اشکالات متعددی وجود دارد. گاه شیوه نگارش‌ منابع با استاندارد معرفی‌شده یکسان نیست، گاه اطلاعات کافی در منبع ارائه نمی‌شود، گاه دانشجو یا نویسنده با کپی ‌کردن اطلاعات کتاب­شناختی از اینترنت، منبع یا استناد­ها را یادداشت می‌کند که در نهایت به عدم یکدستی در منبع­نویسی منجر شده و بین منابع برون‌متنی و درون‌متنی مطابقت کامل وجود ندارد. آشنا کردن دانشجویان و نویسندگان مقالات در یافتن شکل صحیح استناد با الگوهای متعارف نشریات می­تواند در پیشگیری از این موارد مؤثر باشد. سامانه تولید خودکار فهرست منابع(Reference Generator)  که در رایسست طراحی و پیاده­سازی شده است با تسهیل ساخت استناد و برون­متن می­تواند به پژوهشگران و دانشجویان کمک شایانی نماید. 

وی در ادامه به درخصوص چاپ و انتشار کتاب و نشریات معتبر علمی در مرکز منطقه ای پرداخت و گفت: در راستای ترویج علم، یکی از اهداف مرکز منطقه­ای چاپ و انتشار کتاب و نشریات معتبر علمی به زبان­های فارسی، عربی و لاتین است. بر این اساس، رایسست انتشار نشریات معتبر کشور را به صورت چاپی در رأس برنامه­های خود قرار داده و با عقد تفاهم­نامه با دانشگاه­ها، انجمن­های علمی و مؤسسات پژوهشی در این خصوص اقدام می­نماید. البته لازم است نشریه مربوطه حداقل امتیاز لازم را کسب نماید.

 انتشار به­موقع نشریات علمی، ضامن دستیابی پژوهشگران به آخرین دستاوردهای علمی است. از سوی دیگر، با چاپ و انتشار به­موقع نشریات، نظام‌های نمایه­سازی ملی و بین­المللی، می­توانند با استخراج اطلاعات آماری مربوط به پژوهشگران، دانشگاه­ها، پژوهشگاه­ها، نشریات، تعداد استناد­ها، ضریب تأثیر و ... تحلیل کاملی را ارائه دهند. از دیگر برنامه­های اداره انتشارات مرکز منطقه­ای به­عنوان ناشر، چاپ کتاب می­باشد. در این زمینه، رایسست بر اساس تفاهم­نامه­های همکاری، مراحل کامل اخذ مجوز تا چاپ و انتشار کتاب را به عهده دارد.

علیزاده در ادامه درباره تأسیس شاخه مرکز منطقه ای گفت: بنا­بر رسالت این سازمان، رایسست آمادگی دارد با تأسیس شاخه در دانشگاه­ها، امکان دسترسی به متن کامل مقالات الکترونیکی فارسی، نشریات و دیگر اطلاعات موجود در پایگاه داده­های رایسست را فراهم آورد. نمایندگان دانشگاه­های متقاضی توسط کارشناسان رایسست آموزش داده می­شوند و این شاخه­ها مستقیماً زیر نظر معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه اداره می­شوند. برای بهره­مندی از این امکان لازم است دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی تمایل خود را اعلام نموده و پس از احراز شرایط، نسبت به انعقاد تفاهم­نامه ایجاد شاخه اقدام شود. 

در ادامه دکتر فلاحتی افزود: از دیگر مواردی که برای همکاری های مشترک فی مابین پیشنهاد می شود در اختیار قرار دادن فرصت مطالعلتی برای اعضای هیئت علمی دو طرف می باشد. همچنین، با تاسیس شاخه مرکز منطقه ای در دانشگاه قبرس دانشجویان و اساتید این دانشگاه نیز می توانند دسترسی به منابع علمی این مرکز داشته باشند.

وی افزود: تشکیل کمیته مشترک اعتبارسنجی دانشگاه ها از دیگر مواردی هست که مرکز منطقه ای و پایگاه استنادی آمادگی همکاری خود را اعلام می کنند.

در ادامه دکتر منصوره صراطی مدیر گروه رتبه بندی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: این پایگاه سومین پایگاه استنادی معتبر بین المللی است که با هدف ثبت، انتشار و ارزیابی تولیدات علمی کشورهای اسلامی در چهارمین نشست وزرای آموزش عالی کشورهای اسلامی (ICMHESR) سال 2008 در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان مصوب و در جمهوری اسلامی ایران تاسیس شد.

هم‌اکنون این پایگاه در راستای اهداف و رسالت خویش، ضمن فراهم آوردن امکان ارزیابی و رتبه‌گذاری کشورها، دانشگاه‌ها، مجلات علمی و همچنین پژوهشگران ایران و دیگر کشورهای جهان اسلام در سطح بین‌المللی، جایگاه تولید علم آنها و نقاط قوت و ضعفشان را درحوزه‌های موضوعی مختلف ترسیم می نماید.

یکی از فعالیتهای مهم پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی ایران و کشورهای اسلامی است. پایگاه استنادی علوم جهان اسلام از سال 1389 دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی کشور را براساس 26 شاخص در قالب 5 معیار کلی پژوهش، آموزش، وجهه بین المللی، تسهیلات، امکانات و فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و صنعتی که مهمترین مأموریت های دانشگاهی را مد نظر قرار می دهند، ارزیابی و رتبه بندی می کند. روش شناسی رتبه بندی ملی ISC توسط تیمی متشکل از خبرگان و متخصصان رتبه بندی تهیه و در ششمین نشست وزرای آموزش عالی کشورهای اسلامی مصوب شده است. این پایگاه ضمن ارائه سالانه رتبه بندی ملی ISC در کشور، از سال 2013-2014 رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی را در سطح کشورهای اسلامی آغاز کرده است. رتبه بندی جهان اسلام ISC براساس شاخص ها و معیارهای تخصصی در حوزه علم سنجی و متناسب با سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری صورت می پذیرد. نظام های رتبه بندی ملی و جهان اسلام ISC با ارائه شاخص های تخصصی و متنوع این امکان را برای دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی فراهم آورده است تا با سنجش همه جانبه عملکرد خویش و آگاهی دقیق از رقبای ملی و منطقه ای، برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های مناسب جهت رشد وضعیت و تبدیل شدن به دانشگاه های تراز جهانی را اتخاذ نمایند.

در ادامه این کارگاه بین المللی، سرکار خانم گلتاجی به معرفی خدمات پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) و سامانه گزارش های استنادی نشریات پرداخت و گفت: گزارش های استنادی نشریات، مشتق شده از استانداردهای علم سنجی بین المللی بوده و ابزاری برای تحلیل و رتبه بندی نشریات علمی و تخصصی محسوب می شود. این ابزار به زبان های فارسی، انگلیسی و عربی طراحی شده است. این محصول جهت  آگاهی از میزان نفوذ هر نشریه در مقایسه با سایر نشریات، فراهم آوردن دسترسی به اثرگذارترین نشریات، تعیین اعتبار مجلات منتشر کننده مقالاتِ هر یک از اعضای هیئت علمی، اتخاذ تصمیمات آگاهانه در راستای افزایش، آرشیو و حذف نشریات از مجموعه های کتابخانه ای، و تشخیص الگوهای رایج انتشار و استناد قبل از تعیین راهکارها و سیاستگزاری های علمی در دانشگاه ها به کار می رود. گزارش های استنادی نشریات، میزان اثرگذاری هر نشریه را تعیین کرده و نیم عمر استنادها به نشریه، شاخص آنی، اطلاعات کتابشناختی، مجلات استناد شونده و استنادکننده را نشان می دهد. در سال 1387 لزوم بهره گیری از نتایح  گزارش های استنادی نشریات، در آیین نامه ارتقاء مرتبه اعضای هیئت دانشگاه ها و موسسات پژوهشی وارد شد. از آن پس دانشگاه ها و موسسات پژوهشی با استفاده از " گزارش های استنادی نشریات " جایگاه و اعتبار مجلات منتشر کننده مقالاتِ هر یک از اعضای هیئت علمی را تعیین می نمایند. استفاده از مجموعه ای از شاخص های تاثیر جهت ترسیم شبکه استنادی جهان اسلام و همچنین فراهم آوردن زمینه لازم برای تعیین جایگاه حقیقی هر نشریه در دنیای علم از اهداف مهم این محصول می باشند.

وی در ادامه افزود: پایگاه استنادی در راستای کیفی سازی و پوشش بهینه نشریات معتبر علمی، شیوه جدیدی برای سطح بندی و نمایه سازی نشریات طراحی کرده است. در این شیوه از نمایه سازی و سطح بندی، نشریات نمایه شده در ISC بر اساس معیارهای ارزیابی ساختاری، محتوایی و مبتنی بر داده های علم سنجی در سه مجموعه متفاوت شامل «نشریات اولیه»، «نشریات لیست انتظار» و «نشریات هسته» نمایه خواهند شد (https://jcr.isc.gov.ir/main.aspx).

در ادامه این کارگاه سرکار خانم خلیفه به معرفی سامانه جامع صدور کد شناساگر دیجیتال (DOR) پرداخت و گفت: شناسنامه دار نمودن فعالیت های پژوهشی، فناوری، نوآوری وآثار هنری، موثرین گام  در جهت مرجعیت کشور در سال جهش تولید است که با رونمایی از سامانه جامع صدور کد شناساگر دیجیتال (DOR) این مهم تحقق یافته است.

شناسه دیجیتال اشیا یا (DOR) Digital Object Recognizer، یک کد منحصر به فرد برای هر شی است که همانند اثر انگشت برای آن می‌باشد. کد بین‌المللی DOR به مقاله نشریه و همایش، کتاب، پایان‌نامه، آثار هنری، نرم افزار و ... تعلق می‌گیرد. این شناسه همانند یک بارکد برای شناسایی اشیا عمل می‌کند. با دریافت کد DOR در سامانه با آدرس https://dorl.net، به شی یک لینک اختصاص داده می‌شود و دسترسی به اطلاعات آن همواره امکان‌پذیر می شود.

وی در ادامه به معرفی سامانه نماگرکووید-19 پرداخت و گفت: پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، جهت تسریع فرایند اطلاع رسانی در زمینه یافته های جدید علمی در مورد ویروس کووید-19 و کمک به پژوهشگران، سیاست‌گذاران حوزه سلامت و عموم مردم و نیز پاسخ دهی مطلوب به همه گیری جهانی، سامانه نماگرکووید-19 (ISC COVID-19 Visualizer) را از ابتدای بروز بیماری راه اندازی کرده است. اطلاعات این پایگاه شامل جدیدترین مقالات علمی تمام متن منتشر شده و پیش چاپ و نیز آمار مربوط به وضعیت انتشار بیماری بر اساس نقشه جهانی از وضعیت همه‌گیری بیماری کووید-19 بوده و با جستجو در آن تازه ترین آمار مبتلایان، مرگ و میر، درمان‌شدگان و همچنین نسبت های ابتلا به جمعیت به تفکیک هر کشور و مقایسه بر اساس نمودار زمانی-مکانی قابل مشاهده است. آدرس وبگاه این سامانه https://maps.isc.ac/covid19/)) بوده که از طریق وبگاه اصلی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) https://www.isc.ac)) در دسترس می‌باشد. این سامانه همچنین به درخواست سازمان همکاری های اقتصادی کشورهای عضو دی هشت (D8) برای بهره برداری کشورهای عضو، در فروردین ماه با حضور نمایندگان کشورهای عضو این سازمان به دعوت مرکز بهداشت و حمایت اجتماعی سازمان  D8(D8-HSP) و نیز مرکز بهداشت جهانی(Chatham House) لندن به صورت ویدیو کنفرانس رونمایی و در وبگاه آن سازمان به آدرس (http://developing8.org/) قرار گرفت.

وی در ادامه سامانه بارگذاری سریع اطلاعات مجلات (XML) در ISC را برای شرکت کنندگان معرفی کرد. این سامانه جهت بارگذاری و ارسال سریع دوره ها و شماره های مختلف نشریات به ISC بدون نیاز به پست نسخه چاپی طراحی شده است. هدف اصلی این ابزار فراهم آوردن سیستمی کاربرپسند برای بارگذاری، انتقال سریع دوره ها و شماره های مختلف نشریات از کل کشورهای اسلامی به ISC و بارگذاری مقالات تمام متن در فرمت XML  و PDF  می باشد.

وی افزود: یکی از ویژگی های مهم این سامانه عدم نیاز به قالب از پیش تعریف شده XML خاص است و مجله می تواند اطلاعات مورد نیاز نمایه شدن را با هر قالب XML ارسال نماید.

پایگاه استنادی علوم جهان اسلام به منظور فراهم کردن امکان آسان تر ارسال اطلاعات نشریات، وب سرویس دریافت خودکار اطلاعات را ارائه می کند. کاربر نشریه با استفاده از سامانه مدیریت نشریه خود و این وب سرویس می تواند به طور خودکار اطلاعات هر دوره از نشریه را با یک کلیک ارسال کند. با استفاده از این ابزار دیگر نیاز نیست کاربر اطلاعات هر دوره را دستی در این سامانه بارگذاری کند. لازم به ذکر است که نتیجه بررسی کارشناسان پایگاه ISC برای هر دوره از نشریه به طور خودکار به وب سایت نشریه ارسال می شود.

در پایان این کارگاه بین المللی جلسه بحث و گفتگو انجام شد که در نهایت مقرر شد:

• دانشگاه قبرس نشریات خود را جهت ثبت و نمایه سازی به ISC ارسال کند.
• رابط اجرایی دانشگاه قبرس معرفی شود تا درخصوص رتبه بندی این دانشگاه همکاری های لازم انجام گیرد.
• همکاری های علمی چند جانبه طرفین با سایر دانشگاه های کشورهای مختلف
• تاسیس شاخه مرکز منطقه ای در دانشگاه قبرس مورد موافقت قرار گرفت.
• رابطین اجرایی دانشگاه قبرس برای برگزاری کارگاه های آموزشی از سوی مرکز منطقه ای و ISC معرفی شود.
• معرفی یک نماینده از دانشگاه قبرس با حکم وزیر علوم قبرس برای عضویت در کمیته اجرای ISC