رونمایی از سامانه پایگاه جامع میراث مکتوب علوم و فنون

به گزارش روابط عمومی و همکاری های علمی بین المللی موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC)، با حضور دکتر پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دکتر محسن شریفی مدیرکل دفتر برنامه ریزی و سیاست گذاری امور پژوهشی وزارت عتف، از پایگاه جامع میراث مکتوب علوم و فنون در مرکز منطقه‌ای در راستای تحقق تولید، پشتیبانی ها و مانع زدایی ها در خدمات رسانی به جامعه علمی کشور در تاریخ 18 بهمن 1400 رونمایی شد.

در این جلسه، دکتر محمدجواد دهقانی رییس موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC)، دکتر پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر محسن شریفی مدیرکل دفتر برنامه ریزی و سیاست گذاری امور پژوهشی وزارت عتف، دکتر محمد موذنی رییس دانشگاه معین استان فارس، دکتر محمدمهدی علویان مهر رییس دانشگاه صنعتی شیراز، نماینده استانداری فارس، دکتر محمد صادقی سرپرست دانشگاه هرمزگان، هیئت رئیسه ISC و برخی مدیران گروه های ISC حضور داشتند.

دکتر دهقانی ضمن تبریک ایام ا... دهه مبارک فجر انقلاب اسلامی گفت: نسخه‌های خطی بخش مهمی از میراث مکتوب اسلام و ایران به شمار می‌آیند. مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری (رایسست) در راستای تحقق اهداف متعالی و انجام رسالت خود در حمایت از آموزش و پژوهش و ایجاد دسترسی به جامع‌ترین منابع اطلاعاتی چندزبانه علمی و فنی در سطح ایران و منطقه، و همچنین گزینش، تهیه و سازماندهی دانش مکتوب داخلی و منطقه‌ای در حوزه علوم و فنون در ایران، در حدود سال 1382 اقدام به خریداری مجموعه میکروفیش‌های مربوط به نسخ خطی موجود در کتابخانه بریتانیا نموده است.

وی افزود: مجموعه نسخ خطی عربی کتابخانه بریتانیا طبق توضیحات ارائه‌شده در «راهنمای موضوعی نسخ خطی عربی در کتابخانه بریتانیا» در سطح جهان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و بهترین مجموعه‌ها در اروپا و آمریکای شمالی مشهور است. گنجینه‌های متعدد و منحصربه‌فردی که در آن موجود است و وسعت دامنه موضوعی آن، این مجموعه را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های میراث مکتوب در حوزه علوم، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران در جهان مطرح کرده است. این مجموعه شامل حدود 14000 عنوان نسخه خطی (حدود 46000 میکروفیش، بیش از چهار و نیم میلیون صفحه) در 40 حوزه موضوعی در زمینه‌های علوم و فنون، علوم انسانی، معارف اسلامی و ... است.

رییس ISC در ادامه گفت: طراحی «پایگاه جامع میراث مکتوب علوم و فنون» در مرکز منطقه‌ای از سال 1399 و در ابتدا با دیجیتال‌سازی مجموعه میکروفیش‌های نسخ خطی عربی خریداری‌شده از کتابخانه بریتانیا آغاز شد. چشم‌انداز طراحی این پایگاه و دغدغه اصلی آن، نه صرفاً دیجیتال‌سازی و نمایش منابع میراث مکتوب، بلکه احیای این منابع و بازنمون محتوای غنی و اصیل آن‌ها به‌منظور کاربرد مؤثر در بدنه آموزشی و پژوهشی کشور و همچنین استناد به این منابع ارزشمند توسط پژوهشگران در کنار سایر منابع اطلاعاتی کنونی، از طریق ایجاد شبکه جامع اطلاعات نسخ خطی است.

وی افزود: برای طراحی این پایگاه، در گام اول با توجه به تعلق این پایگاه به «مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری»، حوزه‌های علوم و فنون، شامل پزشکی، نجوم، ریاضیات، جغرافیا، علوم غریبه، دایره‌المعارف‌ها، و جُنگ‌ها برای فهرست‌نویسی و دروندهی اطلاعات در نظر گرفته شد که البته در فاز تکمیلی طرح، سایر منابع علوم و فنون نیز مبتنی بر دانش‌شناسی تحلیلی به این پایگاه افزوده خواهد شد و مجموعه موجود نیز از طریق همکاری و ارتباط با سایر مراکز ذیربط گسترش خواهد یافت.

دهقانی ادامه داد: فرآیند طراحی پایگاه با شناسایی بالغ بر 70 عنصر فراداده‌ای برای توصیف و بازنمون نسخ خطی، با همکاری کارشناس نسخ خطی انجام شد تا بتواند بیشترین اطلاعات مفید را در مورد هر نسخه در اختیار کاربران قرار دهد. طراحی این پایگاه در هفت مرحله شامل «شناسایی و سازماندهی میکروفیش‌های نسخ خطی، شناسایی عناصر فراداده‌ای برای توصیف نسخ خطی، شناسایی نرم‌افزار مناسب و طراحی پایگاه، دیجیتال‌سازی مجموعه میکروفیش‌ها، مستندسازی و فهرست‌نویسی نسخ خطی، ورود اطلاعات نسخ خطی در پایگاه، و ویرایش اطلاعات واردشده در پایگاه» انجام شد.

وی ادامه داد: این طرح، دستاوردهای ارزشمندی همچون ایجاد بانک اطلاعاتی نسخ خطی، تجهیز و راه‌اندازی واحد نسخ خطی در مرکز منطقه‌ای، ایجاد زمینه‌های همکاری با سایر مراکز نسخ خطی در کشور، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و آموزش نیروی انسانی در حوزه نسخ خطی را به همراه داشت.

رییس ISC گفت: طراحی این پایگاه و دسترس‌پذیر نمودن مجموعه ارزشمند نسخ خطی کتابخانه بریتانیا و سایر منابع علمی و فنی اصیل که در حال افزوده شدن به مجموعه موجود است، می‌تواند جایگاه مرکز منطقه‌ای را برای دسترسی کاربران به مجموعه میراث مکتوب در سطح ایران و منطقه افزایش داده و نقش بسزایی در توسعه دامنه فعالیت‌ها و خدمات مرکز منطقه‌ای و گسترش پوشش منابع اطلاعاتی آن داشته باشد.

همچنین این پایگاه علاوه بر ارائه خدمات به گروه‌های مختلف کاربران، با فراهم نمودن دسترسی برخط به متن کامل نسخ خطی می‌تواند به‌عنوان پشتوانه‌ای آموزشی و پژوهشی برای مراکز علمی و پژوهشگران کشور مورد استفاده قرار گیرد. این پایگاه هم اکنون از طریق آدرسhttp://search.ricest.ac.ir  در دسترس عموم قرار دارد.

در ادامه این جلسه دکتر پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ضمن تبریک ایام خجسته دهه فجر گفت: در وزارت عتف استراتژی هایی همچون مرجعیت علمی و دیپلماسی علم و فناوری جهت پیشبرد هرچه بیشتر اهداف مطرح می باشد. در همین راستا، با رونمایی چنین سامانه ای هر چه بیشتر می توانیم در جهت مرجعیت علمی کشور گام بر داریم و در جوامع علمی قدرت خود را در دیپلماسی علم و فناوری افزایش دهیم. 

وی گفت: این سامانه که توسط مرکز منطقه ای تهیه شده است نسخ خطی بسیار ارزشمند گذشته های دور ایران را درسترس قرار می دهد که جای قدردانی دارد.

وی افزود: احیا، گردآوری، ساماندهی و طبقه بندی این میراث مکتوب بسیار کار ارزشمندی می باشد که توسط این سازمان انجام شده است. همچنین در دسترس بودن این مستندات برای پژوهشگران داخلی و خارجی بسیار اهمیت زیادی دارد. امید است این طرح در فازهای بعدی با حمایت معاونت پژوهشی وزارت عتف ارتقا یابد تا گنجینه ای از این نسخ برای در دسترس قرار دادن عموم داشته باشیم.

صالحی گفت: از موارد مهم دیگری که معاونت پژوهشی وزارت عتف به طور جدی در حال پیگیری آن است، بحث نمایه سازی نشریات در داخل کشور است. در کشور بیش از 1400 نشریه علمی وجود دارد که ISC در رتبه بندی این نشریات همکاری بسیار نزدیکی با معاونت پژوهشی عتف دارد.

 وی گفت: رتبه نشریات علوم انسانی و اجتماعی با ورود به نمایه سازی های بین المللی باید ارتقا یابد که برای این امر لازم است برخی پارامترهای مهم در نظر گرفته شود همچون داشتن هیئت تحریریه بین المللی، چاپ به روز نشریات، مسیر مشخص داوری مقالات و ساماندهی داوری مقالات که همه این موارد در قالب سیستمی با عنوان سیستم مدیریت مجلات می تواند یکدست و یکپارچه شود.

صالحی گفت: بسیار خوشحالیم که بر اساس ماموریت هایی که مرکز منطقه ای و ISC دارند، به چنین سامانه ای را طراحی و در دسترس قرار داده اند و امید است در امر مدیریت نشریات کشور نیز بتوانیم از پتانسیل این دو سازمان استفاده کنیم تا از گنجینه نشریات علمی کشور هر چه بیشتر بتوان در سطح بین المللی بهره لازم را ببریم و این ظرفیت را به فعلیت برسانیم.

وی در پایان گفت: با چنین زیرساخت هایی که در مرکز منطقه ای و ISC فراهم شده است، امید است بتوانیم در جهت مرجعیت علمی و ارتقای سطح علمی کشور در جایگاه بین المللی در موضوع دیپلماسی علمی گام های موثری برداریم.