روند توسعه رشد علمی ایران بعد از سال های جنگ تحمیلی

دکتر جعفر مهراد، رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، گفت: ایران بعد از سال های جنگ تحمیلی روند رو به توسعه ای را طی می کند. این توسعه در عرصه های مختلف علوم و فناوری به خوبی مشهود است. سابقاً ، سهم ایران در پیشبرد مرزهای علم و دانش در مقایسه با کشورهای توسعه یافته ناچیز بود.
اعتماد به نفس دانشمندان و پژوهشگران ایرانی در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و فناوری کشور، پشتکار و علاقه مندی آنان درخور ستایش است.

وی افزود: توسعه علمی ایران را که معمولاً بر اساس انتشار مقالات علمی اندازه گیری می شود وقتی با سایر کشورهای منطقه و اسلامی مقایسه می کنیم به وضوح در می یابیم که برنامه های آموزشی و تحقیقاتی و سیاست های معمول در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مؤثر بوده و در جبران عقب افتادگی علمی نقش مهمی ایفا می کنند. اعتماد به نفس دانشمندان و پژوهشگران ایرانی در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و فناوری کشور، پشتکار و علاقه مندی آنان درخور ستایش است.
مهراد گفت: رشد علمی ایران مدیون مجاهدتهای علمی دانشمندانی است که اکنون در عرصه های مختلف علوم و فناوری می کوشند نتیجه مطالعات و تحقیقات خود را در نشریات معتبر بین المللی منتشر کنند.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام اذعان داشت: البته، انتظار انجام تحقیقات علمی و کاربردی کردن تحقیقات انتظار معقولی است که در رأس برنامه های دولت جمهوری اسلامی ایران قرار دارد.
تولیدات علمی ایران هر سال نسبت به سال قبل افزایش یافته و در تعدادی از رشته ها نیز ایران جایگاه مهمی در بین کشورهای جهان به دست آورده است.
وی گفت: به علاوه، با توجه به تعداد قابل توجه اعضای هیأت علمی تمام وقت در دانشگاههای دولتی و غیردولتی و نیز حضور چشمگیر دانشجویان تحصیلات تکمیلی در رشته های گوناگون این پیش فرض را مطرح می سازد که موقعیت علمی ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان به مراتب بهتر از وضعیت حاضر باشد. قابل قبول است که تولیدات علمی ایران هر سال نسبت به سال قبل افزایش یافته و در تعدادی از رشته ها نیز ایران جایگاه مهمی در بین کشورهای جهان به دست آورده است.
دکتر جعفر مهراد ادامه داد: دانشمندان ایران در طی سالهای 1990 تا 2010 در مجموع 88827 رکورد علمی تولید کرده اند. اگر به میزان تولیدات علمی ایران تنها در سال 1990 توجه کنیم مشاهده خواهیم کرد که در مجموع 186 مقاله از دانشمندان ایران در نمایه نامه های بین المللی به ثبت رسیده است.
وی خاطر نشان کرد: رقم مزبور به قدری ناچیز و حقیر است که آن را چیزی جزء عقب افتادگی علمی نمی توانیم به حساب آوریم. در سال 2000 میلادی یعنی بعد از ده سال آنچه از ایران و تولیدات علمی آن در جهان به ثبت رسیده است رقمی است معادل با 1387 مقاله که همچنان حقیر است.
وی افزود: مقایسه تولیدات علمی ایران در سال 2010 با ده سال پیش از آن مشخص می سازد که به تدریج برنامه های اقتصادی و علمی تحقیقاتی روند رو به رشدی را طی کرده، طوری که در سال 2010 تعداد 18319 رکورد علمی که در مقایسه با تولیدات علمی سال های 1990 و 2000 که به ترتیب 186، 1387 مقاله بود بسیار چشمگیر می باشد.
مهراد در ادامه گفت: مایلم به میزان تولیدات علمی ایران در سال 2009 نیز اشاره کنم که در این سال 16978 مدرک از ایران در مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) به ثبت رسیده است که در مقایسه با سال 2010 افزایشی برابر با 1341 مدرک را نشان می دهد.
وی گفت: دانشمندان ایران در عرض 15 روز اول سال 2011 میلادی نیز 400 مقاله در مجلات معتبر بین المللی که تحلیل استنادی بر روی آنها انجام می گیرد چاپ کرده اند که در روزها و ماههای بعد شاهد رشد و شکوفایی تولیدات علمی بیشتر دانشمندان و پژوهشگران ایرانی خواهیم بود.
رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری تاکید کرد: مقایسه چند کشور اسلامی از نظر تولیدات علمی واقعیت های دیگری را مشخص می سازد.
مهراد ادامه داد: ترکیه از نظر تولید علم در رأس کشورهای اسلامی و منطقه قرار دارد. این کشور در سال 2010 میلادی تعداد 25710 مدرک علمی به ثبت رسانیده است که در مقایسه با تعداد تولیدات علمی ایران در همین سال افزایشی برابر با 7691 مدرک را نشان می دهد.
تولیدات علمی مالزی ، مصر و عربستان سعودی نیز در سال 2010 میلادی به ترتیب برابر با 6287، 6090 و 3669 مدرک می باشد.
ایران در حدود یک درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است. این کشور در حدود یک درصد از تولیدات علمی جهان را نیز در دست دارد. طبق آمار در سال 2010 ایران 18319 رکورد علمی یعنی حدود 24 مقاله برای هر 100,000 نفر تولید کرده است. (با جمعیت برابر با 75,000,000 نفر).
وی افزود: پژوهشگران ترکیه ای نیز با جمعیت 71,000,000 نفر در سال 2010 میلادی 25710 مدرک یعنی حدود 36 مقاله برای هر 100,000 نفر منتشر کرده اند. ایران و ترکیه جمعیتی تقریباً برابر هم دارند ولی تعداد مقالات چاپ شده پژوهشگران ترکیه ای بیش از تولیدات علمی دانشمندان ایرانی است. کشورهای آمریکا، کره جنوبی و سنگاپور که جزو گروه کشورهای توسعه یافته هستند هر کدام به ترتیب دارای311,876,000 نفر، 48,000,000 نفر و 4,987,600 نفر جمعیت می باشند. این کشورها در سال 2010 میلادی به ترتیب 472,892 مقاله ، 45301 مقاله ، و 10217 مقاله منتشر کرده اند.
دکتر مهراد بیان کرد: فرض ثابت شده ای است که توسعه علمی کشورها معمولاً با تعداد مقالاتی که دانشمندان و شاغلان تحقیقاتی آن کشورها که در مجلات معتبر بین المللی به چاپ می رسانند اندازه گیری می شود.
وی ادامه داد: این فرض کاملاً صحیح است و یکی از روشهای آزموده شده ای است که کشورهای پیشرفته از این آزمون سربلند بیرون آمده اند . مورد سنگاپور جالب توجه است. این کشور با جمعیتی تقریباً برابر با 5 میلیون نفر به ازاء هر 100,000 نفر تقریباً 205 مقاله پژوهشی به چاپ رسانیده است.
نکته دیگری نیز در اینجا جلب توجه می کند. دو کشور کره جنوبی و سنگاپور فاقد منابع طبیعی اند اما این دو سهم بیشتری در پیشبرد مرزهای دانش و پیشرفت صنعتی دارند. با وجود این ، در مقایسه با بسیاری از کشورهای در حال توسعه و اسلامی موقعیت علمی ایران خوب است ولی کافی نیست.
به نظر می رسد مدیران نیز از جایگاه واقعی علم ایران در روند توسعه و تحولات کشور به درک واقعی رسیده اند
مهراد گفت: سند چشم انداز ایران 1404 راهنمای حرکت همه جانبه از جمله پیشبرد مرزهای دانش به سوی پیشرفت های علمی است. اکنون امکان ادامه تحصیل در دوره ها و مقاطع مختلف علمی در داخل کشور فراهم است. منابع مالی نسبتاً کافی نیز هر سال برای پژوهش تخصیص می یابد.
به نظر می رسد مدیران نیز از جایگاه واقعی علم ایران در روند توسعه و تحولات کشور به درک واقعی رسیده اند. نیاز به محقق نیز از سوی اجتماعات مختلف از جمله صنایع و کارخانجات احساس می شود.
رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری اظهار داشت: شایسته است سیاستگذاران علم و پژوهش در کشور با توجه به این واقعیت ها نظام تحقیقاتی مطلوب و سازمان یافته ای را که همواره بر آن تأکید دارند و شورای عالی عتف و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در این باره سیاستگذار بوده و مسئولیت اساسی دارند امکان وجود رقابت در عرصه های تحقیقات علمی را در دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی و فناوری کشور بیشتر فراهم آورند.
وی در پایان گفت:افزایش نقش ایران در تولید علم به افزایش و تحکیم مناسبات ایران با سایر کشورهای جهان کمک خواهد کرد. به عبارت دیگر، توجه به افزایش تولید علم دانشمندان و پژوهشگران ایرانی تحول چشمگیری در روابط سیاسی و اقتصادی ایران در پی خواهد داشت.