درپی انتشار بیانیه دانشگاه شریف -دکتر مهراد:رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، باید مقبولیت بین‌المللی داشته باشد

درحالیکه به زعم برخی صاحبنظران دانشگاهی کشور، شاخص‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان در نظام رتبه‌بندی «تایمز» به لحاظ جامع و مانع بودن محل اشکالاتی است، سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) بر این باور است که معیارها و شاخص‌ها برای ورود دانشگاه‌ها به عرصه‌های بین‌المللی آموزش عالی، باید مقبولیت منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشند که رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان اسلام (OIC) توسط پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، از همین مقوله است.
مهراد اظهار داشت: همپوشانی بیش از 60 درصد امتیازات نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاه‌های جهان، نکته‌ای است که دکتر مهراد در باب اهمیت مقبولیت شاخص‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، به آن استناد و تصریح می‌کند که بیش از 60 درصد امتیازات نظام‌های رتبه‌بندی جهانی، همپوشانی داشته و دانشگاه‌هایی که از این نظر، ظرفیت‌های لازم را داشته باشند، براحتی می‌توانند در زمره برترین دانشگاه‌های جهان قرار گیرند.
نظام رتبه‌بندی بین‌المللی «تایمز» چندی پیش اقدام به انتشار تازه‌ترین نتایج رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان کرد که بر اساس آن دانشگاه صنعتی «شریف» به عنوان تنها دانشگاه جمهوری اسلامی ایران با رتبه‌ای بین 301 تا 350، جزء 400 دانشگاه برتر جهان قرار گرفت.
پیرو انتشار این نتایج، دانشگاه شریف بیانیه‌ای صادر کرد و نسبت به این نتایج واکنش داد . در این بیانیه توضیح داده شد که رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان بر اساس رتبه‌بندی بین‌المللی تایمز، با توجه به مجموعه‌ای از شاخصها، شامل فعالیت‌های آموزشی (30درصد)، پژوهشی (30درصد)، ارجاعات به مقالات و نفوذ تحقیقاتی (30درصد)، چشم‌انداز بین‌المللی (7.5درصد)، و همچنین حجم درآمدهای ناشی از تحقیقات دانشگاه (2.5درصد) صورت گرفته و داده‌های مربوط به عوامل ذکر شده با استفاده از روش های مختلف، شامل نظرسنجی (پرسش و اخذ پاسخ در مورد اعتبار آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌ها از بیش از 17000 نفر از متخصصان امور آموزش و پژوهش در زمینه های مختلف علمی و موقعیت های مختلف جغرافیایی)، استفاده از پایگاه های داده مربوط به مقالات و نتایج تحقیقات، و همچنین درخواست بخشی از اطلاعات از خود دانشگاه ها جمع‌آوری شده است.
مسؤولان دانشگاه شریف که بیانیه فوق را منتشر کردند بر این باورند که جامع و مانع بودن شاخص‌های این رتبه‌بندی و وزن آنها در سنجش نهایی با الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت در عرصه فعالیت‌های دانشگاهی فاصله دارد. به عنوان مثال، در این رتبه بندی وزن فعالیت‌های ارتباط با صنعت اندک است؛ در حالی که این دانشگاه بر اساس سیاست‌های ابلاغی نظام یکی از مهم‌ترین رسالت‌های خود را رفع مشکلات صنعتی جامعه می‌داند؛ بعلاوه، در این رتبه‌بندی اشاره‌ای به شاخصهای فرهنگی دانشگاه به عنوان یک کانون انسان‌ساز در جامعه نشده است.
اما دکتر جعفر مهراد، سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) ضمن پاسخ به این موضوع، معتقد است می‌توان با کسب بیشترین امتیازات در شاخص‌های مشترک که بیش از 60 درصد از امتیازات نظام‌های رتبه‌بندی را شامل می‌شود، در زمره برترین دانشگاه‌های جهان قرار گرفت.
وی «رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان» را موضوعی با ‌اهمیت و در عین حال بحث‌برانگیز دانست و اظهار کرد: این موضوع همواره مورد توجه تمامی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دنیا بوده و همیشه نقدهایی هم درباره ارزیابی و رتبه‌بندی مؤسسات آموزش عالی مطرح می شود که نقد اخیر رییس دانشگاه صنعتی شریف نیز از این مقوله مستثنی نیست.
مهراد خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم مستندات علمی‌تری در این حوزه ارائه دهیم، کنفرانس بین‌المللی یونسکو که در اردیبهشت‌ماه سال جاری در پاریس تشکیل شد اختصاصا به رتبه‌بندی دانشگاه‌ها پراخت و در آن دانشمندان و شخصیت‌های برجسته علمی و نیز نمایندگان کشورها، دیدگاه‌های خود را پیرامون نظام‌های ملی و بین‌المللی رتبه‌بندی دانشگاه‌ها مطرح کردند.
وی با اشاره به کلیات روش‌شناسی نظام رتبه‌بندی «تایمز» تصریح کرد: روش‌شناسی رتبه‌بندی تایمز که در سال 2011 برای رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان از آن استفاده شد، از 13 شاخص جداگانه «سخت» و پنج مقوله «عام» بهره برده است؛ این شاخص‌ها شامل مباحث آموزشی (30 درصد)، پژوهشی (30 درصد)، استنادها (یعنی تاثیر پژوهش 32.5 درصد)، چشم‌انداز بین‌المللی ( 5 درصد) و درآمد صنعتی برای هر عضو هیات علمی (2.5 درصد) است. در این راستا، وقتی نظام‌های بین‌المللی رتبه‌بندی‌ را در کنار هم قرار می‌دهیم و معیارها و شاخص‌ها را با یکدیگر مقایسه می‌کنیم، آشکارا معلوم می‌شود که بخش اعظم معیارها و شاخص‌های مهم با یکدیگر هم پوشانی داشته و در بسیاری از موارد مشترک هستند.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام تصریح کرد: حوزه‌های آموزشی، پژوهشی، استنادها و عضو هیات علمی بین‌المللی و دانشجویان خارجی از جمله شاخص‌های مشترک بین نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی است که در نظام رتبه‌بندی تایمز به عنوان یکی از نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی صادق است. به این ترتیب شاید بیش از 60 درصد از امتیازات نظام‌های رتبه‌بندی همپوشانی داشته و دانشگاه‌هایی که از این نظر ظرفیت‌های لازم را به وجود آورده‌اند، براحتی می‌توانند در زمره برترین دانشگاه‌های جهان قرار گیرند.
مهراد گفت: در مقابل تعدادی از شاخص‌ها در نظام‌های رتبه‌بندی، شاید انحصاری و منحصر به فرد باشند؛ مانند: چاپ مقاله در مجلات نیچر و ساینس، کسب جایزه نوبل، شهرت و اعتبار دانشگاه یا جذب فارغ‌التحصیلان - دو مورد اخیر جنبه نظرسنجی داشته و پس از جمع‌آوری اطلاعات به کمیت تبدیل می‌شود - ؛ چنانچه سهم هر کدام این شاخص‌ها در نظام‌های رتبه‌بندی به صورت جداگانه در نظر گرفته شود، چندان قابل توجه نخواهد بود و همین عامل است که تعداد زیادی از دانشگاه‌های جهان با قرار گرفتن در حوزه 60 امتیاز و حتی کمتر از آن هم به نوعی در رتبه‌بندی‌های جهانی ظاهر می‌شوند و حضور خود را تثبیت می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر بحث ارتباط با صنعت موضوع بسیار مهمی است که نمی‌توان در بررسی شاخص‌ها با گنجاندن این شاخص در نظام‌های رتبه‌بندی از آن چشم‌پوشی کرد؛ اما برای پی بردن به اهمیت این شاخص و وزن آن باید این شاخص را در کنار شاخص‌های مرتبط دیگر لحاظ کرد. به عنوان مثال در رتبه‌بندی تایمز گرچه درآمد پژوهش حاصل از صنعت 2.5 درصد وزن دارد؛ اما در عین حال که این شاخص ناظر بر نوآوری است ، در همان روش‌شناسی، اعتبار دانشگاه از بعد اقتدار پژوهشی دارای وزن 19.5 درصد و درآمد پژوهشی که به طور مستقل محاسبه شده دارای وزن 5.25 درصد است. بنابراین با جمع کردن وزن این شاخص‌ها عددی برابر با 27.25 درصد بدست می آید که امتیاز جامع و قابل توجهی است.
مهراد با بیان اینکه تاکید بر رابطه دانشگاه و صنعت و در آمد حاصل از آن و با ارزش عددی دو ونیم درصد در رتبه‌بندی تایمز تنها نوآوری را می‌سنجد که در آن لازم است نقش تک تک اعضای هیات علمی مورد اندازه‌گیری قرار گیرد،خاطرنشان کرد: می‌دانیم که در بسیاری از دانشگاه‌ها تنها تعداد اندکی از استادان برجسته قادر به ایفای این نقش مهم هستند؛ در حالی که سایرین در حاشیه قرار دارند. فلسفه وجود این شاخص جلب توجه دانشگاه‌ها از یک‌سو به این موضوع و ایجاد انگیزه در اعضای هیات علمی گروه دوم برای همکاری با صنعت از سوی دیگر است.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با تاکید بر اینکه بحث ارزش‌های حاکم بر جامعه و فضای معنوی دانشگاه‌ها هم موضوع مهم دیگری است که متاسفانه در هیچ یک از نظام‌های رتبه‌بندی دیده نمی‌شود، تصریح کرد: رضایت دانشجو از دانشگاه هنگام فارغ‌التحصیل شدن ارتباطی به شاخص فرهنگی ندارد. فضای معنوی دانشگاه به دانشجو آرامش می‌بخشد و وی را به تقوا و پرهیزگاری سوق می‌دهد و ایمان دانشجویان را قوی‌تر می‌سازد و با تحصیل و تحقیق در محیطی مملو از فضای معنویت، علمی که می‌اندوزد به جای مادی‌گرایی، الهی خواهد بود.
وی افزود: موضوعات مطرح در حوزه فرهنگی نکات بسیار مهمی است که در رتبه‌بندی بومی دانشگاه‌های کشور که در حال حاضر نسخه نهایی آن تهیه شده و در اختیار وزیر علوم قرار دارد مورد توجه است که متاسفانه در سایر نظام‌ها مورد غفلت قرار گرفته است.
مهراد اظهارات رییس دانشگاه صنعتی شریف در مورد شاخص آموزش و ارتباط حضور اکثر نفرات برتر کنکور ریاضی در دانشگاه صنعتی شریف و کسب جایگاه مناسب در بین دانشگاه‌های برتر جهان را کاملا درست عنوان کرد و افزود: به اعتقاد من این جنبه یکی از عوامل مهمی است که در انتخاب دانشگاه صنعتی شریف به عنوان یکی از دانشگاه‌های برتر تاثیر مثبت داشته است. در این باره باید مقاله نیویورک‌تایمز درباره دانش و توانمندی دانشجویان این دانشگاه را به یاد بیاوریم که نوشته بود « اگرمایل به جذب فارغ‌التحصیلان برتر هستید جای دیگری نروید. دانشجویان دانشگاه شریف را به خدمت بگیرید».
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام تاکید کرد: بنابراین نکته‌ای که باید دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی به آن توجه کنند این است که سند چشم‌انداز کشور تکلیف می‌کند که ایران باید در سال 1404 در جهات مختلف در منطقه اول باشد. البته در آموزش عالی و در حوزه تولید علم تلاش‌های فراوانی صورت گرفته و امروز وقتی خود را در منطقه با سایر کشورها مقایسه می‌کنیم به وضوح مشاهده می‌شود که ایران تنها با چاپ مقاله در نشریات نمایه شده در ISI بعد از ترکیه در رتبه دوم منطقه قرار دارد و اگر مقالات منتشر شده علمی در نشریات فارسی را که در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) نمایه‌سازی می‌شود محاسبه کنیم با اطمینان می‌توان ادعا کرد که ایران در این شاخص به مقام نخست منطقه دست یافته است.
وی افزود: اما اینکه طبق اظهارات رییس دانشگاه صنعتی شریف از رتبه‌بندی بومی استفاده کنیم و خود را در بین دانشگاه‌های کشور در جایگاه مناسب ببینیم روشی نیست که بتواند ما را در نیل به اهداف سند چشم‌انداز کمک کند؛ بلکه در اینجا معیار و شاخص‌های دیگری لازم است که مقبولیت منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشد تا بتوانیم خود را بر اساس این معیارها با سایر دانشگاه‌ها مقایسه کنیم و از جایگاه‌های دانشگاه‌های خود در مقایسه با سایر دانشگاه‌های همتراز منطقه یا جهان مطلع شویم. به عنوان مثال رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان اسلام (OIC) که توسط پایگاه استنادی علوم جهان اسلام انجام می‌شود در همین مقوله است.
مهراد با تاکید بر اینکه اجرای رتبه‌بندی توسط دانشگاه صنعتی شریف که ظاهرا وزارت علوم به طور ضمنی این ماموریت را به این دانشگاه واگذار کرده است با هدفهایی که در سند چشم‌انداز تدوین و تکلیف شده است مغایرت دارد، ادامه داد: دانشگاه صنعتی شریف در این مورد نباید با اجرای رتبه‌بندی نقش خود را مانند نقش نظام رتبه‌بندی که توسط دانشگاه ژیائوتونگ شانگهای چین انجام می‌گیرد تلقی کند. این دانشگاه رتبه‌بندی را توسط متخصصان علوم تربیتی و برای تعیین شکاف پژوهشی میان دانشگاه‌های چین با سایر دانشگاه‌های جهان راه‌اندازی کرده است؛ علیرغم اینکه این نظام مورد قبول دانشگاه‌های جهان است و معیار و شاخص‌های مورد استفاده آن اندک، علمی و کمی است، با این حال از سال 2004 تاکنون که این رتبه‌بندی آغاز به کار کرده است دانشگاه‌های چین و حتی خود این دانشگاه در مراتب برتر بین دانشگاه‌های جهان قرار گرفته و جایگاه طبیعی خود را با توجه به عملکرد آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌ها پذیرفته‌اند.
سرپرست پایگاه علوم استنادی جهان اسلام افزود: اظهارات رییس دانشگاه صنعتی شریف تداعی‌کننده برخی از مصاحبه‌هایی است که همکاران ما در جواب سوالات تعدادی از خبرنگاران واگذاری رتبه‌بندی بومی را به واحدهای مختلف نسبت داده‌اند. تا آنجا که می‌دانم واحدهای پیشنهادی فاقد تخصص لازم بوده و اساسا برای سنجش و اندازه‌گیری تاسیس نشده‌اند.
وی افزود: در حال حاضر دو سال پیاپی است که پایگاه استنادی علوم جهان اسلام رتبه‌بندی دانشگاه‌ها را بر اساس شاخص‌های OIC و اختیاراتی که از سوی معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم تفویض شده است انجام می‌دهد. اجرای این نقش مبتنی بر تجربیات حاصل از فعالیت‌های حوزه رتبه‌بندی از سال 87 تاکنون، وجود متخصصان مجرب در ISC در حوزه‌های علم‌سنجی بوده که شایسته است که هر نوع رتبه‌بندی اعم از بومی و بین‌المللی توسط این پایگاه انجام شود. بنابراین تعدد در مراکز رتبه‌بندی به عنوان مثال «آی. اس. سی»، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات و دانشگاه صنعتی شریف به ویژه در جایی که تخصص و مهارت‌های لازم شرط اجرای این مهم است باعث سردرگمی، اتلاف وقت و پراکندگی نقش‌ها خواهد شد. نتیجه حاصل از اجرای رتبه‌بندی توسط سازمان‌های غیرمرتبط که در پذیرش معیارهای جهانی مرددند به نفع آموزش عالی کشور نخواهد بود.
مهراد ادامه داد: اجرای این کار در تضاد کامل با تصویب معیارها و شاخص‌های ارزیابی و ارتقای کیفیت در دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی است که اخیرا در نشست فوق‌العاده وزرای آموزش عالی و تحقیقات کشورهای اسلامی موضوع رتبه‌بندی در ریاض به تصویب رسید و نمایندگان ایران نیز از وزارت علوم در آن حضور داشتند.