باید رتبه‌بندی‌ها را جدی گرفت اما فکورانه به کار برد

دکتر جعفر مهراد، رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، در دومین جشنواره پژوهش سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: "در تمدن‌های اسلامی مراکز علمی همواره به دنبال آن بوده‌اند تا از برتری علمی و مطالعاتی برخوردار باشند. این مسأله هم باعث افتخار بود و هم آینده و سرنوشت تمدن اسلامی را رقم می زد. دلیل آن روشن است: اسلام همواره خود را به عنوان یک دین برتر و مبتنی بر دانش مطرح کرده است."
وی افزود: "بنا به این باور، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدابیری را اتخاذ نموده اند تا بتوانند کیفیت آموزش و تحقیقات را در دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی افزایش دهند. هدف نهایی این سیاست‌ آن است تا دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی بتوانند از جایگاهی درخور و شایسته برخوردار گردند."



دکتر مهراد ادامه داد: "در چنین بافتی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با طرح سیاست‌های راهبردی، موضوع ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی را تعریف و اجرا می کنند."
وی افزود: "از طرفی این موضوع نیز حائز اهمیت است که دانشگاه‌ها از نظر تاریخی سازمان‌هایی بین‌المللی اند و کسب دانش یک پدیده جهانی است."
مهراد ادامه داد: "به علاوه، روند اخیر جهانی شدن رقابتی غیرمتعارف را در زمینه‌های مختلف به کشورهای جهان تحمیل کرده است که عملکرد دانشگاه‌ها نیز از این مقوله مستثنی نبوده و در معرض تغییر و دگرگونی قرار دارد. بنابراین، به غیر از ویژگی جهانی تاریخی دانشگاه‌ها، پدیده جهانی شدن نقش مهمی را در شکل‌گیری دانشگاه‌های ممتاز ایفا می کند."
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: "از این رو، در دنیای امروزی نیاز شدیدی به رقابت وجود دارد، آن هم رقابت در سطح جهانی که باید دولتها، مدیران و مسئولان با عظمی راسخ وارد حیطه رقابت شوند."
وی افزود: "علت اتخاذ چنین رویکردی آن است که دولت‌ها همواره می کوشند تا مزیت‌های فراوانی را در ابعاد اقتصادی و غیره نصیب کشورهای خود کنند و برای افزایش رشد اقتصادی، بر قابلیت‌های کشور در زمینه‌های علوم و فناوری سرمایه گذاری می کنند. کیفیت تحقیقات و آموزش یکی از عوامل اساسی است که می‌تواند سبب موفقیت یا شکست اقتصادهای دانش‌محور گردد."
دکتر جعفر مهراد بیان کرد: "هرچند که رتبه‌بندی دانشگاه‌ها از سوی بسیاری از افراد وموسسات مورد انتقاد قرار گرفته است اما، مفاهیم و استانداردهای مورد استفاده در اینگونه رتبه‌بندی‌ها می‌تواند نمادی از کیفیت و استاندارد بالا در حیطه‌های مختلف باشد و بنابراین انجام این گونه اقدامات می‌تواند اطلاعات بسیار سودمندی را در خصوص کیفیت دانشگاه‌ها و ویژگی‌های دانشگاه‌های برتر ارائه دهد."
وی افزود: "ورود اسم یک دانشگاه در رتبه‌بندی به عنوان دانشگاه‌ تراز اول نشان‌دهنده شهرت خوب و سطح بالای تحقیقات در آن دانشگاه است. این دو ویژگی به نوبه خود سبب جذب بهترین استادان و دانشجویان و برقراری ارتباط تنگاتنگ دانشگاه با نیازهای جامعه و صنعت می شود."
رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری اذعان داشت: "توجه به این نکات به پیدایش نوعی فرهنگ ارزیابی منجر شده است که البته این فرهنگ بر عواملی استوار است که از مدتها پیش در دنیای علم و فناوری موجود بوده‌اند که از آن جمله می‌توان به ارتباط با صنعت و ارزش‌گذاری کیفیت تحقیقات در انتشارات علمی و نیز استنادها اشاره کرد. همه این عوامل سبب گردیده است تا دانشگاه‌ها بکوشند برای کسب حمایت‌های مالی بیشتر وارد عرصه رقابت‌های ملی و جهانی شوند."
وی در ادامه اهداف ارزیابی، ارتقاءکیفیت و رتبه بندی را 6 مساله ارزیابی دانشگاه های ایران و مقایسه آنها با یکدیگر، تعیین شکاف میان دانشگاه های ایران، تعیین شکاف میان دانشگاه های ایران، افزایش رقابت میان دانشگاه های ایران، کمک به شناسایی دانشگاه های دارای بهترین عملکرد، افزایش انگیزه برای سیاستگزاری های علمی و پژوهشی در محافل ملی و تقویت ارتباطات علمی و دسترسی وسیع تر به شبکه ای از دستاوردهای تحقیقاتی در سطح ملی و ایجاد رقابت در سطح بین المللی عنوان کرد."
دکتر مهراد با بیان اینکه نیاز به ارزیابی، ارتقاءکیفیت و رتبه بندی را ضروری دانست افزود: "اخیراً، مفهوم ارزیابی و رتبه‌بندی در تمام دنیا مورد توجه قرار گرفته و اهمیت زیادی کسب کرده است. از این رو، تلاش‌های زیادی برای ارزیابی و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها صورت می‌پذیرد که احتمالاً به تعداد و استفاده از این گونه تلاش‌ها در آینده‌ی نزدیک نیز اضافه خواهد شد و گفت: هیچ‌کدام از دانشگاه‌های ایران به استثنای دانشگاه تهران در میان 500 دانشگاه برتر جهان در رتبه بندی شانگهای قرار ندارند و هیچ یک از دانشگاه های ایران به استثنای دانشگاه صنعتی شریف در بین 400 دانشگاه برتر جهان در رتبه بندی تایمز قرار ندارد."
وی گفت: "از مجموع کشورهای اسلامی و منطقه تنها از کشورهایی مانند ترکیه، عربستان سعودی و مالزی از هرکدام یک یا دو دانشگاه در نظام رتبه بندی شانگهای و QS مشاهده می شود."
دکتر مهراد ادامه داد: "وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی براساس سیاست های مقرر کیفیت بخشیدن به آموزش و تحقیقات در دانشگاه ها و شناسایی دانشگاه‌های برتر را براساس معیارهای مورد قبول در سطح ملی و منطقه ای جزو برنامه های اساسی خود قرار داده اند."
وی در خصوص ارزیابی، ارتقاءکیفیت و رتبه بندی در مقیاس ملی گفت: "با در نظر گرفتن این واقعیت که در مقیاس ملی پژوهش های بنیادی و به ویژه کاربردی ، انتشار مقاله های علمی و اختراعات از عوامل توسعه و پیشرفت کشورها است، باید برای تبدیل این موارد به یک کمیت قابل اندازه‌گیری تلاش نمائیم تا شاخص های اصلی "انتخاب برترین‌ها" بهتر قابل درک باشد. و افزود: راهکارهای رقابت برای انتخاب برترین ها؛ مدیریت فعالیت های رقبا، قرار دادن خود در صنعت آموزش عالی، اولویت بندی مواردی که باید بر آنها تمرکز نمود، ایجاد توانمندی های لازم برای آینده و تخصیص منابع است."
رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) بیان کرد: "دو کار عظیم علمی با اقدامات موثر در این خصوص صورت گرفته است:
1. تاسیس پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC با همکاری آیسسکو و تصویب وزرای آموزش عالی کشورهای اسلامی در سال 1387
2. تدوین شاخص ها و معیارهای رتبه بندی OIC در تهران در سال 1386، و اصلاح و تجدید نظر در این شاخص ها و تصویب در نشست فوق العاده وزاری آموزش عالی کشورهای اسلامی در عربستان، مهرماه 1390"
مهراد بیان داشت: "مستندات علمی حاکی از این امر است که رشد علمی در خاورمیانه تقریبا چهار برابر سریعتر از سطح جهانی است و در میان کشورهای خاورمیانه ایران و ترکیه نقش تعیین کننده ای را ایفا می کنند. نرخ رشد ایران و ترکیه به ترتیب 11 و 5.5 برابر سریعتر از نرخ رشد تولیدات علمی سایر کشورهای جهان بین سال های 2009-1980 می باشد."
وی افزود: "پس از پایان جنگ تحمیلی، شرایط علمی و تولید علم در ایران کاملا دگرگون شده است و جمهوری اسلامی ایران رشد سریعی را در تولید علم تجربه می کند. در واقع ایران، ترکیه، برزیل، روسیه، هند و چین سریعترین نرخ تولید علم را در میان تمامی کشورهای جهان به خود اختصاص داده اند."
مهراد ادامه داد: "بررسی تخصص های علمی دانشمندان ایرانی نشان می دهد که تخصص آنها بیشتر از سال 1990 به بعد در حوزه های شیمی، فیزیک هسته ای، ذرات و فناوری هسته ای، پزشکی بالینی، فناوری نانو، زیست فناوری، ایمونولوژی و زیست شناسی است."
وی تاکید کرد: "هر چند که برون داد علمی جهان در سال های 1990-2009 در حدود 34% رشد داشته اما در جمهوری اسلامی ایران این نرخ رشد 84% می باشد."
دکتر مهراد در پایان گفت: "در خاتمه این نکته را یادآوری می‌کنیم که باید رتبه‌بندی‌ها را جدی گرفت اما فکورانه به کار برد."
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران امروز سه شنبه مورخ 29 آذر 1390 در دومین جشنواره هفته پژوهش این سازمان، میزبان دکتر جعفر مهراد، چهره ماندگار کتابداری و اطلاع رسانی کشور بود.