بررسی ۱۰ سال عملکرد پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی در تولید علم

دکتر جعفر مهراد رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اظهار داشت: دانشگاه آزاد اسلامی ، نهادی است پیشرو در عرصه ی پژوهش ، تولید علم و فناوری های نو که در حد معیارهای جهانی و با تکیه برتوانمندی های ملی می تواند بستر لازم را در جهت ارتقای سطح کیفی و کمی تحقیقات و پژوهش در کشور مهیا ساخته و با ساماندهی و هدایت فعالیت های مختلف علمی ، پژوهشی و فناوری علاوه بر حل مشکلات کشور ، موجبات حضور برتر علمی دانشگاه در عرصه های جهانی تولید علم فراهم آورد .
وی ادامه داد: این دانشگاه از جمله دستاوردهای ماندگار انقلاب اسلامی می باشد که با هدف ارتقای سطح دانش و فرهنگ جامعه ، تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز کشور ، ایجاد زمینه مناسب برای فعالیت همه جانبه مردم در امر گسترش و اعتلای دانش و پژوهش به فعالیت خود ادامه می دهد.
دکتر مهراد افزود: این دانشگاه در طول 29سال فعالیت ارزنده خویش در عرصه های علمی ، آموزشی و فناوری حدود 000،000، 4 فارغ التحصیل را در مقاطع مختلف آموزش عالی تربیت و راهی بازار کار و فعالیتهای اجتماعی نموده است. این دانشگاه در حال حاضر حدود 1،700،000 دانشجو،بیش از 30،000 عضو هیات علمی و 35.000 پرسنل در سراسر کشور دارد.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) ادامه داد: یکی از مهم‌ترین افتخارات دانشگاه آزاد اسلامی، نقش چشمگیر این دانشگاه در فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی کشور و جهان است. امکانات و تجهیزات مدرن و ارتباطات فراوان این دانشگاه با مراکز علمی جهان موجب شده است که تحقیقات دست اولی در شاخه‌های مختلف علمی در این دانشگاه صورت گیرد.
وی افزود: در این مصاحبه خبری ویژه تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در یک بازه زمانی ده ساله یعنی از سال 1380 تا 1390 بر اساس پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) که پس از ISI و Scopus سومین نظام استنادی دنیا می باشد را مورد بررسی قرار می دهم و به ساختارها و حوزه های مختلفی اشاره خواهم کرد که هر یک به نوعی بازگو کننده فعالیت های پژوهشی انجام شده طی این سال ها می باشد.
عضو رسمی تیم رتبه بندی دانشگاه های جهان اسلام ادامه داد: دانشجویان، اعضای هیات علمی و محققان دانشگاه آزاد اسلامی در این بازه زمانی ده ساله تعداد 17357 مقاله را در نشریات معتبر علمی پژوهشی و علمی ترویجی منتشر نموده اند. جدول شماره 1 آمار چاپ مقالات دانشجویان این دانشگاه طی این سال ها را ارائه می دهد.
جدول شماره 1
سال انتشار تعداد مقاله درصد از کل مقالات
1380 333 92/1
1381 402 32/2
1382 366 11/2
1383 598 45/3
1384 988 69/5
1385 1374 92/7
1386 2202 69/12
1387 2743 80/15
1388 3797 88/21
1389 3468 98/19
1390 1086 26/2
تعداد کل مقالات 17357

دکتر مهراد ادامه داد: نگاهی گذرا به جدول شماره 1 نشان می دهد که تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در خلال سال های 1380 (333 مقاله) تا 1388 (2188 مقاله) روند رو به رشدی داشته است که رشد تولیدات علمی این دانشگاه در سال های بعد یعنی سال های 1389 و1390 که به ترتیب 3468 و 1086 مقاله می باشد به این جهت کمتر از سال 1388 می باشد که هنوز به علت تاخیر در چاپ مجلات، پردازش مقالات به طور کامل صورت نگرفته است.

رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری افزود: در جدول شماره 2، حوزه های موضوعی و درصد از کل مقالات منتشر شده در این حوزه توسط دانشجویان، اعضای هیات علمی و شاغلان تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی در نشریات معتبرعلمی پژوهشی و علمی ترویجی را مشاهده می کنیم. این جدول نشان می دهد که رشته علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی 71/34 درصد از کل مقالات منتشر شده این دانشگاه را به خود اختصاص داده است و این حقیقت را آشکار می سازد که بخش علوم انسانی درانجام تحقیقات علمی و پژوهشی از سایر رشته های این دانشگاه پیشی گرفته است.
جدول شماره 2: حوزه های موضوعی
رتبه موضوع درصد از کل مقالات
1 علوم انسانی 71/34
2 علوم پزشکی 37/22
3 علوم کشاورزی 21/19
4 علوم پایه 58/11
5 فنی و مهندسی 87/9
6 علوم دامپزشکی 36/1
7 هنر و معماری 90/0

وی ادامه داد: پس از رشته علوم انسانی با 71/34 درصد از کل مقالات، رشته های علوم پزشکی، علوم کشاورزی، علوم پایه، فنی و مهندسی، علوم دامپزشکی و هنر و معماری به ترتیب با 37/22، 21/19، 58/11، 87/9، 36/1 و 90/0 درصد از کل مقالات منتشر شده توسط این دانشگاه را به خود اختصاص داده اند.
دکتر مهراد در ادامه مصاحبه خود به موضوعات فرعی که مقالات اعضای هیات علمی و شاغلان تحقیقاتی دانشگاه آزاد در آن حوزه انتشار می یابد اشاره کرد و گفت: متخصیصین پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) پس از تلاش های فراوان این امکان را در ISC فراهم ساخته اند تا دانشگاه ها و موسسات پژوهشی بتوانند تقسیم بندی تولیدات علمی موسسه خود را در رشته های فرعی تر رصد نمایند و قادر باشند عملکرد رشته های موضوعی موسسه خود را به صورت منفرد و جداگانه مورد مطالعه قرار دهند.
جدول شماره 3: ده موضوع فرعی برتر
رتبه موضوع فرعی درصد از کل مقالات
1 پزشکی- کلیات 03/11
2 کشاورزی 74/8
3 اقتصاد 22/3
4 محیط زیست 14/3
5 علوم سیاسی 64/2
6 آموزش و پرورش 50/2
7 مهندسی-کلیات 38/2
8 روان شناسی 31/2
9 علوم 02/2
10 روابط بین الملل 96/1

وی خاطر نشان ساخت: شناسایی نقاط ضعف و قوت موسسات، به سیاستگزاران و مدیران این امکان را می دهد تا بتوانند عملکرد علمی و پژوهشی موسسات خود را ارتقا بخشند و با پیکره منسجم تر در عرصه تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران گام های استوارتری بردارند.
پس از اشاره به 10 موضوع فرعی برتر، پروفسور مهراد به یکی دیگر از ویژگی های مهم تحقیق و ارائه مقالات علمی که مشارکت و همکاری علمی بین محققان و اعضای هیات علمی را نشان می دهد اشاره کرد و گفت: الگوی نویسندگی در تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نشان می دهد که از مجموع 17357 مقاله منتشر شده توسط این دانشگاه، 06/20 درصد از کل مقالات بصورت تک نویسندگی به رشته تحریر درآمده است.

جدول شماره 4: الگوی نویسندگی در ارائه مقالات
تعداد نویسنده %
1 06/20
2 50/26
3 08/25
4 43/16
5 49/7
6
44/4

وی ادامه داد: ارائه مقالات علمی که دارای دو و سه نویسنده هستند، رایج ترین نوع نگارش مقالات علمی توسط محققان دانشگاه آزاد اسلامی می باشد که به ترتیب 50/26 و 08/25 درصد از کل مقالات را به خود اختصاص داده اند که این امر حاصل حضور دانشجویان تحصیلات تکمیلی در کنار اساتید راهنما و انجام این تحقیقات بصورت مشترک می باشد.
رییس مرکز منطقه ای ادامه داد: پس از الگوی 4 نویسندگی که 43/16درصد از کل مقالات را به خود اختصاص می دهد، مشارکت و همکاری های پنج و بیشتر از پنج نویسنده در ارائه مقالات علمی دانشگاه آزاد اسلامی به شدت کاهش می یابد که این موضوع در جدول شماره 4 کاملا مشهود می باشد.
پس از الگوی نویسندگی در مقالات، الگوی مشارکت موسسات در تولید مقالات علمی موضوعی بود که سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) به آن اشاره کرد و گفت: در الگوی مشارکت، آن دسته از سازمان هایی که از نظر میزان تعاملات درون و برون کشوری در تدوین مقالات علمی با دانشگاه آزاد مشارکت داشته اند قابل مشاهده می باشد و این موضوع از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و می تواند سیاست ها و خط مشی یک سازمان را در تعامل با دیگر سازمان ها و نهادها جهت دهی کند.
وی افزود: جدول های شماره 5 و 6 به ترتیب الگوی مشارکت و 10 موسسه ای که بیشترین همکاری را با دانشگاه آزاد اسلامی در انجام تحقیقات و ارائه مقالات علمی داشته اند، بر اساس پایگاه ISC نمایان می سازد.

جدول شماره5 : الگوی مشارکت مؤسسات در مقالات
تعداد سازمان ها %
1 38/35
2 61/37
3 84/18
4 16/6
5 63/1
6> 37/0





جدول شماره 6: ده مؤسسه¬ای که بیشترین همکاری را با دانشگاه آزاد داشته¬اند
رتبه نام موسسه
1 دانشگاه تهران
2 دانشگاه تربیت مدرس
3 دانشگاه علوم پزشکی تهران
4 دانشگاه اصفهان
5 دانشگاه شهید بهشتی
6 دانشگاه فردوسی مشهد
7 دانشگاه تبریز
8 دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
9 دانشگاه علامه طباطبایی
10 دانشگاه شهید چمران اهواز


در ادامه این گفتگوی ویژه دکتر مهراد پس از معرفی 10 نویسنده برتر دانشگاه آزاد اسلامی بر اساس تعداد تولیدات علمی اظهار داشت: شناسایی شکل صحیح انتشارات علمی اعضای هیات علمی و محققان و ثبت عملکرد پژوهشی دانشگاه ها و محل خدمت نویسندگان، یکی از چالش های اساسی در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) می باشد.
وی افزود: این پایگاه بین المللی که 57 کشور اسلامی را زیر پوشش خود قرار می دهد، از رویکردی استفاده می کند تا بتواند از رشته علم سنجی به عنوان یکی از پایه های اصلی در تعیین کیفیت تولیدات علمی و رتبه بندی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی و تحقیقاتی استفاده کند.




جدول شماره 7: ده نویسنده برتر بر اساس تولیدات علمی
رتبه نام نام خانوادگی درصد
1 قربان نور محمدی 88/0
2 کاظم پریور 60/0
3 شهربانو عریان 52/0
4 حسین خارا 46/0
5 احمد مجد 37/0
6 مه لقا قربانلی 35/0
7 محسن گل پرور 34/.
8 حمید محمدی 31/0
9 اسلام مجیدی هروان 30/0
10 مسعود منوری 30/0

وی افزود: در این رویکرد ISC وابستگی سازمانی نویسندگان را که روی اثر قرار دارد ثبت می کند و تمامی انتشارات دارای وابستگی سازمانی واحد را دسته بندی کرده و در یک مقوله واحد قرار می دهد.
جدول شماره 7 ، ده نویسنده برتر دانشگاه آزاد اسلامی را بر اساس تولیدات علمی ارائه شده معرفی می نماید که نقش بسزایی در تولید مقالات علمی این دانشگاه داشته اند و 4/4 درصد از کل مقالات تولید شده توسط این دانشگاه را به خود اختصاص داده اند.
دکتر مهراد در پایان این مصاحبه گفت: دانشگاه آزاد اسلامی به خاطر پراکندگی واحدها و پرداختن به آموزش به ویژه در واحدهای کوچک تر بار بزرگی از آموزش عالی کشور را به دوش می کشد که در این جا شاید انتظار تولید علم انتظار مناسبی نباشد. اما، واحد علوم و تحقیقات و نیز واحدهای مستقر در مراکز استان ها در تحقیقات و تولید علم بسیار موثر هستند که نتیجه این آثار مثبت، تولید بخش مهمی از مقالات کشور به زبان فارسی و انتشار آن در مجلات معتبر بین المللی و بخش دیگر انتشار مقالات در نشریات معتبر فارسی است که آمارها و اطلاعات مرتبط با این حوزه تشریح و توصیف شد.