ارتقا جایگاه دیپلماسی علمی، کمیت و کیفیت تولید علم ایران در سطح بین المللی

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) با اشاره به ارتقای جایگاه دیپلماسی علمی ایران از افزایش کمیت و کیفیت تولید علم ایران در سطح بین المللی خبر داد.

به گزارش اداره روابط عمومی و همکاری های علمی بین المللی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، دکتر محمدجواد دهقانی، سرپرست ISC گفت: پایگاه های استنادی به نمایه سازی معتبرترین مجلات و کنفرانس های بین المللی می پردازند. انتشار نتایج پژوهش در مجلات و کنفرانس هایی که در این پایگاه ها نمایه سازی می شوند خود بیانگر توان علمی یک کشور است، اما توجه بیش از اندازه به این شاخص مانع از توسعه علمی کشور خواهد شد. سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری نیز بر همین مسئله تاکید دارد. مرجعیت یا همان اثرگذاری علمی، دیپلماسی علمی و اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی علم تولید شده از ابعاد کلان دیگری هستند که در این سند مورد تاکید قرار گرفته اند. شاید یکی از دلایل عمده تکیه بر آمار کمیت تولید علم، سادگی استخراج آن از پایگاه های استنادی به نسبت سایر ابعاد توسعه علمی باشد.

دهقانی بیان داشت: هر چند سال 2015 سپری شده اما اطلاعات پایگاه های استنادی در این سال هنوز تکمیل نشده است. بررسی اطلاعات نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس در تاریخ 21/12/1394 نشان می دهد که تعداد 2,833,431 مدرک در این پایگاه در سال 2014 نمایه شده است در حالی که در سال 2015 تعداد مدارک ثبت شده در این پایگاه 2,533,451 مورد است. بنابراین هنوز بیش از 11% اطلاعات مجلات و کنفرانس هایی که در سال 2015 منتشر شده یا می شوند در این پایگاه نمایه سازی نشده اند. تعداد مدارک نمایه شده برای سال 2016 تاکنون 391,874 مورد است که تقریبا شامل 14% کمیت تولید علم دنیا می شود.



سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: بنابر اطلاعات استخراج شده از پایگاه استنادی اسکوپوس ایران در سال 2010 تعداد 29,658 مدرک در سطح بین المللی منتشر کرده بود. این رقم در سال 2011 به 39,303 مدرک، سال 2012 به 40,439 مدرک، سال 2013 به 41,298 مدرک و در سال 2014 به 43,329 مدرک افزایش یافت. همانگونه که اشاره شده اطلاعات سال 2015 هنوز تکمیل نشده است. از جمهوری اسلامی ایران تاکنون 39,312 مدرک در سال 2015 نمایه سازی شده است و برابر با آخرین اطلاعات سال 2016 میزان کمیت تولید علم کشور 8,171 مورد بوده است.



وی خاطرنشان کرد: رتبه کمیت تولید یا تعداد مقالات تولید شده را باید از رتبه علم کشور متمایز کرد، زیرا کمیت تولید علم فقط یکی از ابعاد توسعه علمی است. بنابراین هر چند این شاخص خود بیانگر جایگاه علمی کشور از یک منظر بسیار مهم است، اما تنها یکی از ابعاد توسعه علمی محسوب می شود. رتبه کمیت تولید علم ایران مرتبا در حال صعود بوده است. در سال 2010 ایران رتبه 21 کمیت تولید علم دنیا را در اختیار داشت. در سال 2011 تا 2015 این رتبه مرتبا صعود کرد به نحوی که در خلال این سال ها از رتبه 17 در سال 2011 به رتبه 16 در سال 2014 و 2015 رسیده ایم. هر چند اطلاعات سال 2016 کامل نشده است اما بررسی اطلاعات سایر کشورهای دنیا تا تاریخ 21/12/1394 نشان می دهد که رتبه ایران تا حال حاضر 15 می باشد.



دهقانی در ادامه گفت: سهم کمیت تولید علم ایران از کل دنیا در طی سال های گذشته به طور مرتب افزایش یافته است. این واقعیت در حالی رخ می دهد که میزان تولید علم دنیا مرتبا در حال افزایش است. ایران در سال 2010 حدود 1.2% ( یک ممیز دو دهم درصد) کمیت تولید علم دنیا را تولید کرد. این رقم در سال 2011 به 1.5% ( یک و نیم درصد) رسید. تا پایان سال 2014 سهم ایران همین یک و نیم درصد بود. در سال 2015 سهم ایران از کل کمیت تولید علم دنیا تاکنون 1.6% (یک ممیز شش دهم درصد) و در سال 2016 هم اکنون این رقم 2.1% (دو ممیز یک دهم درصد) از کمیت تولید علم دنیا است.



دهقانی اظهار داشت: دیپلماسی علمی در سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری به صورت صریح در بندهای مختلف مورد تاکید قرار گرفته است. دیپلماسی علمی از خصوصیات علم مدرن است و باعث افزایش اثرگذاری علمی نیز می گردد.

وی گفت: اگر یک پژوهش تنها با همکاری پژوهشگرانی از کشور انجام شود شامل دیپلماسی علمی نمی گردد، اما اگر این پژوهش با همکاری بیش از یک کشور صورت پذیرد، پژوهش حاصل، یک دیپلماسی علمی است. بررسی پژوهش های ایران که با همکاری حداقل یک کشور دیگر صورت پذیرفته نشان می دهد که دیپلماسی علمی در حال طی یک روند صعودی است. در سال 2010 سهم دیپلماسی علمی از کل پژوهش های کشور 18% بود. در سال 2013 این رقم به 20% رسید. در سال 2014 شاهد رشد دیگری در این زمینه بودیم بنحوی که 21% از تولید علم کشور، ماحصل فعالیت های دیپلماتیک بود. بررسی اطلاعات پژوهش های کشور نشان می دهد که 22% پژوهش های کشور با مشارکت بین المللی منتشر شده اند که نسبت به سال 2010 نشان دهنده یک رشد 4% است.



سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) تصریح کرد: اثرگذاری علمی مسیر دستیابی به مرجعیت علمی است و مرجعیت علمی اولین بند از سیاست های کلان علم فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است. کیفیت تحقیقات از عوامل مهم دستیابی به مرجعیت علمی محسوب می شود و امروزه در دنیای علم مدرن استنادها به عنوان اصلی ترین شاخص محاسبه میزان مرجعیت علمی محسوب می شوند. استنادها بیانگر میزان استفاده از علم تولید شده هستند. رتبه استنادی کشور تا سال 2014 در پایگاه های استنادی اعلام گردیده و قابل استخراج است. ایران درسال 2010 در رتبه 28 جهان از لحاظ تعداد استنادهای دریافت شده به پژوهش هایش بود. در سال 2011 رتبه ایران افزایش یافته و به رتبه 24 ارتقا یافت. ایران در سال 2012 همین رتبه را حفظ کرد و در سال 2013 رتبه استنادی ایران به 23 ارتقا یافت. در سال 2014 رتبه استنادی کشور مجددا ارتقا یافته و به 22 رسید بنابراین در مقایسه با سال 2010 رتبه ایران 6 پله ارتقا پیدا کرد.



دهقانی گفت: تولید علم کشور تنها به مجلات و کنفرانس های بین المللی محدود نمی شود. بخش قابل ملاحظه ای از فعالیت های پژوهشی محققان کشور در نشریات ملی منتشر می شوند. پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) نمایه سازی این مجلات را بر عهده دارد. در سال 2010 تعداد 32,304 مدرک از پژوهشگران کشور در مجلات ملی منتشر گردید، این رقم در سال 2011 به 36,552 مدرک افزایش یافت. در سال 2012، 2013 و 2014 مجددا کمیت تولید علم کشور حاصل انتشار مدارک در مجلات علمی کشور افزایش یافت و به ترتیب به 42,059 مدرک، 45,925 مدرک و 47,411 مدرک افزایش یافت. همچنین تاکنون برای سال 2015 تعداد 21,846 مدرک و برای سال 2016 تعداد 415 مدرک از پژوهشگران کشور در مجلات ملی منتشر شده است.



سرپرست ISC افزود: انتخاب شاخص های مناسب و سنجش صحیح توسعه علمی از اهمیت بسزایی برخوردار است بنحوی که در کشورهای پیشرفته تر علمی بر آن تاکید دارند. سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری مسیر توسعه علمی کشور را مشخص کرده اند. تولید علم در راستای کسب قدرت و ثروت با حفظ ارزش های اسلامی هدف اصلی این سند است. تکیه محض بر کمیت تولید علم، کشور را از مسیر توسعه علمی باز خواهد داشت.