علیرغم تحریم های بین المللی رشد تولید علم کشور همچنان شتابان ادامه دارد

به گزارش اداره روابط عمومی و همکاری های علمی بین المللی مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) ، دکتر محمد جواد دهقانی، رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اعلام کرد: علیرغم تحریم های بین المللی که موجب کاهش قابل ملاحظه شرکت اساتید و پژوهشگران کشور در کنفرانس های معتبر بین المللی شده است، اما از رشد شتابان تولید علم کشور کاسته نشده، به نحوی که در سال های اخیر اعضای هیات علمی کشور تعداد مدارک بیشتری را در برترین مجلات علمی بین المللی منتشر می کنند.

دهقانی اظهار داشت: هر چند تولید علم در طی سالیان گذشته به عنوان مهمترین معیار برای سنجش رشد و توسعه علمی مورد توجه رسانه های خبری قرار گرفته است، سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری محورهای با اهمیت دیگری را مورد تاکید قرار داده اند. کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان، بهینه سازی عملکرد و ساختار نظام آموزشی و تحقیقاتی کشور، تحقق دانشگاه های اسلامی مبتنی بر مبانی و ارزش های اسلامی، افزایش درک اجتماعی از توسعه علم و فناوری، افزایش اثربخشی اقتصادی دانشگاه ها و تحول در تعاملات دانشگاه ها محورهای اصلی مورد تاکید مقام معظم رهبری هستند.

سرپرست ISC افزود: هسته اصلی سیاست های کلان علم و فناوری تبدیل علم به ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی هستند. بر این اساس هر چند تولید علم کمیتی مهم است، اما برابر دانستن آن با رشد و توسعه علمی خسارتهای جبران ناپذیری را برای جمهوری اسلامی ایران به ارمغان خواهد آورد.

وی در ادامه گفت: براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس تا تاریخ 30 اردیبهشت ماه سال 1394 جمهوری اسلامی ایران در پنج سال اخیر یعنی از 2011 تا 2015 رتبه اول علم منطقه خاورمیانه را کسب کرده است. نگاهی به رتبه تولید علم کشور براساس همین پایگاه نشان می دهد که ایران در سال های 2014 و 2015 رتبه 16 تولید علم بین الملل را کسب کرده است.

دهقانی تصریح کرد: میزان تولید علم دنیا ثابت نبوده بلکه مرتبا در حال افزایش است، بنابراین توجه صرف به تعداد مدارک ثبت شده در پایگاه های بین المللی می تواند گمراه کننده باشد. سهم تولید علم یک کشور از کل تولید علم دنیا نسبتی است که وضعیت علمی کشورها را به شکل بهتری نشان می دهد.

وی گفت: براساس اطلاعات اسکوپوس، جمهوری اسلامی ایران در هر یک از سال های 2011 تا 2014 به صورت ثابت 1.5% (یک و نیم درصد) از علم دنیا را تولید کرده است. از ابتدای سال 2015 تا کنون سهم کشور از تولید علم دنیا 1.7% (یک و هفت دهم درصد) بوده است که اگر این روند ادامه یابد شاهد سال پربارتری صرفا از جهت کمیت تولید علم هستیم که قاعدتا به معنی تبدیل علم به ثروت و قدرت نیست. اطلاعات تولید علم کشور در پایگاه اسکوپوس از سال 2000 تا 2015 در جدول زیر به صورت کامل تصویر شده است.



رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: در جدولی که در ادامه مشاهده می گردد اطلاعات مرتبط با کمیت تولید علم ایران در پایگاه استنادی آی.اس.آی فراهم آورده شده است. تاریخ استخراج این اطلاعات 30 اردیبهشت ماه 1394 است. مبتنی بر این اطلاعات، در هر یک از سال های 2008 تا 2014 جمهوری اسلامی ایران رتبه دوم منطقه خاورمیانه را داشته است. براساس پژوهش های ثبت شده در پایگاه استنادی آی.اس.آی از ابتدای سال 2015 تاکنون، ایران رتبه اول منطقه و رتبه 17 بین المللی را در اختیار دارد.



وی در ادامه افزود: براساس اطلاعات ثبت شده علم از ابتدای سال 2015 تاکنون، سهم تولید علم کشور از کل علم دنیا افزایش دو دهم درصدی را نشان می دهد. این در حالی است که براساس هر دو پایگاه استنادی اسکوپوس و آی.اس.آی سهم تولید علم کشور از کل علم دنیا از سال 2011 تا 2014 از نرخ ثابتی برخوردار بوده است. این واقعیت در هر دو جدول فوق الذکر قابل رویت است.

دهقانی خاطرنشان کرد: تحریم های علمی از عواملی هستند که می توانند بر ثابت شدن سهم کشور از کل تولید علم دنیا از سال 2011 تا 2014 تاثیر گذار بوده باشند. تحریم های علمی و عدم دسترسی پژوهشگران کشور به پایگاه های علمی معتبر دنیا و نیز تحریم برخی از برترین دانشگاه های کشور مانند دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه شهید بهشتی در این راستا از اهمیت برخوردارند. شرایط مالی کشور و دانشگاه ها در چند سال اخیر باعث گردیده تا فرصت های مطالعاتی اساتید و شرکت در کنفرانس های خارج از کشور محدودتر گردد.

سرپرست ISC ادامه داد: اطلاعات جدول زیر از پایگاه استنادی آی.اس.آی در تاریخ 30 اردیبهشت ماه 1394 استخراج شده است. این اطلاعات نشان می دهد که تعداد مدارک ثبت شده از اساتید کشور در مجلات بین المللی مرتبا در حال افزایش بوده است. در سال 2011 تعداد 25336 مدرک از ایران در مجلات آی.اس.آی ثبت شده بود. این رقم در سال 2012 به 27151 مدرک رسید. در سال 2013 تعداد مدارک ایران در این پایگاه بین المللی به 28010 مدرک و در سال 2014 به میزان 29686 مدرک افزایش یافته که البته اطلاعات سال 2014 هنوز در حال افزایش است. به عبارت روشن تر، علیرغم تحریم های بین المللی تعداد مدارک ثبت شده جمهوری اسلامی ایران در معتبرترین مجلات علمی بین المللی هنوز از رشد سریعی برخوردار است. نباید تحریم برخی از مهمترین ناشران بین المللی مبتنی بر رد مقالات ایرانیان در مجلاتشان را نیز نادیده انگاشت.

وی گفت: نگاهی به اطلاعات ثبت شده پایگاه استنادی آی.اس.آی که در جدول زیر نیز قابل مشاهده است نشان می دهد که تعداد مقالات کشور در کنفرانس های معتبر بین المللی در طول چند سال اخیرکاهش یافته است. از همین رو سهم تولید علم ایران از مقالات کنفرانس های معتبر بین المللی کاهش بیشتری را نشان می دهد. این امر به گونه ای است که تعداد کل مقالات ثبت شده ایران در کنفرانس های معتبر بین المللی از 3961 مورد در سال 2011 به 1288 مورد ( تقریبا یک سوم) در سال 2014 کاهش یافته است.

دهقانی بیان کرد: افزایش و نوسان نرخ ارزهای خارجی از سال 2011 تاکنون (افزایش تدریجی قیمت ارز به بیش از سه برابر قیمت قبل) باعث گردیده است تا دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی نتوانند اعتبار لازم برای اعزام اعضای هیات علمی به کنفرانس های بین المللی را تامین نمایند. این امر باعث شده تا تولید علم کشور در این حوزه کاهش یابد و این کاهش بر کل تولید علم کشور نیز تاثیر گذار بوده است به نحوی که از سال 2011 تا کنون سهم تولید علم کشور از کل تولید علم دنیا ثابت شده است.



وی در ادامه خاطرنشان کرد: هر چند کمیت تولید علم بیش از هر چیز دیگری در سال های گذشته در کشور مورد تاکید قرار گرفته است، اما سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری مسیر مهمتری را مورد تاکید قرار داده اند. بر این اساس تبدیل علم به ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی مهمترین هدف دانشگاه های کشور است. بنابراین مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی و اثرگذاری اقتصادی در کنار کمیت تولید علم از اهمیت برخوردارند. البته نباید فراموش کرد که رشد شتابان تولید علم در برترین مجلات علمی دنیا از ظرفیت های علمی بی نظیر اعضای هیات علمی کشور خبر می دهند.

دهقانی گفت: یکی از نیازمندیهای بسیار مهم برای تحقق سیاست های کلان علم و فناوری توجه ویژه به بودجه تحقیق و توسعه دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی کشور است. طبق هدف گذاری برنامه پنجم توسعه، تا پایان این برنامه سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی (GDP) باید به ۳ درصد برسد، در حالی که هم‌اکنون سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی کمتر از نیم درصد است.

سرپرست ISC در پایان گفت: سهم بودجه تحقیق و توسعه چین از تولید ناخالص داخلی 1.98% (یک ممیز نود و هشت صدم درصد) است. همچنین کشورهای ژاپن، کره جنوبی، هنگ کنگ، سنگاپور، مالزی ، تایوان وترکیه نیز از رشد بودجه ای تحقیق و توسعه خود سود می برند به نحوی که کره جنوبی %۴.۳۶ (چهار ممیز سی و شش صدم درصد) از تولید ناخالص داخلی ، ژاپن با %۳.۳۵ (سه ممیز سی و پنج صدم درصد) و تایوان با 3.06% (سه ممیز شش صدم درصد) و مالزی %1.09 (یک ممیز نه صدم درصد) و ترکیه 0.86% (هشتاد و شش صدم درصد) از تولید ناخالص داخلی است.