پیشرفت نشریات علمی در جهان اسلام/ کشورهای دارای بیشترین ضریب تاثیر در ISC

به گزارش اداره روابط عمومی و همکاری های علمی بین المللی مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)،دکتر جعفر مهراد درباره روند تاثیرگذاری ISC بر علم ایران با بیان اینکه برغم مسائل و مشکلات صنعت نشر در سطح جهان اسلام، فعالیت های شایسته ای در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام صورت پذیرفته است اظهار داشت: این نکته را باید مد نظر داشت که نظام های استنادی ISI و Scopus به مراتب در وضعیتی متفاوت به فعالیت های خود ادامه می دهند به نحوی که این دو نظام از نشریات علمی تغذیه می کنند که در زمره بهترین و استانداردترین نشریات بین المللی هستند و عمدتا توسط تعداد انگشت شماری از ناشران حرفه ای تولید می شوند.

وی با بیان اینکه در حال حاضر نیمی از نشریات دارای ضریب تاثیر در ISI فقط توسط 7 ناشر عمده بین المللی منتشر می شوند گفت: به همین ترتیب چاپ، انتشار و توزیع این نشریات به خصوص در شکل الکترونیکی وضعیت متفاوتی را برای این دو نظام به ارمغان آورده است اما از آنجایی که در سطح کشورهای اسلامی، صنعت نشر حرفه ای وجود ندارد، لذا هزینه شناسائی، سفارش، خرید و پردازش این اطلاعات به شکل قابل ملاحظه ای بالاتر می رود.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام( ISC) با بیان اینکه در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام هر یک از مقالات با دقتی بالا درون دهی می شوند ادامه داد: فرایند پردازش اطلاعات در نظام های استنادی فرایندی هزینه بر است به نحوی که تاکنون 417 هزار و 549 مقاله علمی از نشریات معتبر برای پردازش علمی از جمله ترسیم نقشه علمی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی، تعیین نقاط قوت و ضعف علمی در سطح کشورها و به ویژه حوزه های علمی و غیره به سیستم درون دهی شده است.

وی اضافه کرد: به همین منظور فناوری های نرم افزاری مختلف مورد استفاده قرار گرفته که البته با در نظر گرفتن وضعیت ساختاری و شکلی نشر در جهان اسلام محدودیت های ذاتی در این زمینه وجود دارد. به عنوان مثال، نرم افزارهای تشخیص متنی حروف در زبان انگلیسی به خوبی توسعه یافته است اما نرم افزار قابل اتکائی برای پردازش زبان های ملی کشورهای اسلامی توسعه داده نشده است.

دکتر مهراد با تاکید بر اینکه نظام های استنادی با ممیزی علم سروکار دارند و دقت، اساس و پایه کار این نظام ها است خاطرنشان کرد: تا به امروز یک میلیون و 23 هزار و 204 نویسنده از مجلات کشورهای اسلامی در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام وارد شده که شامل یک میلیون و 3 هزار و 529 وابستگی سازمانی هستند.

وی پیچیده ترین قسمت در پردازش اطلاعات در نظام های استنادی را پردازش ماخذ یا همان استنادها عنوان کرد به نحوی که این بخش نظام های استنادی را از سایر نظام ها متمایز می سازد؛ براین اساس تاکنون 4 میلیون و 951 هزار و 594 استناد در نظام درون دهی شده که به طور مداوم مورد پردازش قرار می گیرند.

این استاد علم اطلاعات و دانش شناسی درباره علت گشایش و همچنین پیشرفت ISC گفت: فلسفه وجودی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، ایجاد نظامی با مرجعیت علمی در سطح جهان اسلام است. در همین راستا، یکی از اساسی ترین بنیان ها محاسبه ضرایب تاثیر نشریات است که در حال حاضر به غیر از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، نظامی که در سطح گسترده اقدام به محاسبه ضرایب تاثیر نشریات کند وجود ندارد.

وی با بیان اینکه هر چند (ISC) جامعه علمی به صورت ضمنی در راستای فعالیت های علمی خود به نشریات استناد می دهد، اما به صورت عینی نتایج آن را مشاهده نمی کند افزود: تمرکز پایگاه استنادی علوم جهان اسلام برای نشریات و گزینش نشریات موثر در سطح جهان اسلام، گامی اساسی و بنیادین در جهت تبیین جایگاه این نظام و مرجعیت علمی در سطح جهان اسلام است.

مهراد با تاکید بر اینکه رشد نشریات دارای ضریب تاثیر به عنوان یکی از معیارهای ارزیابی این نظام شگفت انگیز بوده است تصریح کرد: در حالیکه در 18 اسفند 1388 فقط 153 نشریه دارای ضریب تاثیر و فقط به زبان فارسی در پایگاه استنادی وجود داشت، در حال حاضر 1057 نشریه دارای ضریب تاثیر از کشورهای مختلف اسلامی در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام نمایه شده است. همچنین در سال گذشته تعداد نشریات دارای ضریب تاثیر 892 نشریه به زبان های انگلیسی، عربی و فارسی بود که با این وصف پایگاه از رشدی برابر با 18.5 درصد در این حوزه برخوردار بوده است.

وی در مورد ترکیب کشورهای دارای نشریات ضریب تاثیر در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: در حال حاضر علاوه بر ایران کشورهای ترکیه، مالزی، اردن، مصر، پاکستان، سوریه، عربستان، کویت، لبنان، عراق، امارات متحده عربی، فلسطین، لیبی، تونس، افغانستان، بحرین، بنگلادش، آذربایجان، بوسنی و هرزگوین، مراکش، سودان و عمان از کشورهایی محسوب می شوند که دارای نشریات با ضریب تاثیر در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام هستند

مهراد خاطرنشان کرد: پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در سال 1391 در بعد فناوری اطلاعات دامنه واگذاری فراورده های مختلفی را مبتنی بر اختصاص IP به دانشگاه ها آغاز کرد که در سال 1392 با شتاب بیشتری ادامه یافت و در حال حاضر پایگاه استنادی علاوه بر تشویق به استفاده، به اعمال کنترل در جهت استفاده صحیح از پایگاه های مختلف اطلاعاتی می پردازد. به نحوی که در حال حاضر در سطح کشور 202 دانشگاه از گزارش های استنادی نشریات جهان اسلام، 156 دانشگاه از نمایه استنادی علوم جهان اسلام و 62 دانشگاه از پایگاه همایش های پراستناد فارسی استفاده می کنند.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری با بیان اینکه پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در یک سال گذشته به طور متوسط روزانه 82 مورد استفاده از این فراورده ها توسط هر یک از این دانشگاه ها را ثبت کرده است گفت: در بعد توسعه علمی کشور، افزایش اعتماد به خویشتن در حوزه های علمی و ارتقاء روحیه خود باوری در بین جامعه علمی از جمله فعالیت های پایگاه استنادی علوم جهان اسلام بوده است؛ در همین راستا نزدیک 250 هزار صفحه وب به درج اخبار منتشر شده از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام به زبان فارسی پرداخته اند؛ از این رو رشد پایگاه در سال 1392 به حدی رسید که نویسندگان پرتالیف 7 گروه اصلی شامل علوم انسانی، علوم کشاورزی، علوم فنی و مهندسی، علوم دامپزشکی، هنر و معماری، علوم پزشکی و علوم پایه توسط پایگاه استنادی به جامعه علمی معرفی شدند.

وی در باره تاثیرات این پایگاه بر روند علمی کشور گفت: تعداد نشریات دارای ضریب تاثیر در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام به موازات افزایش تعداد نشریات هر روزه در حال افزایش است و هم اکنون پایگاه استنادی علوم جهان اسلام هر روزه با درخواست های روزافزونی از کشورهای مختلف مواجه است که درخواست نمایه سازی نشریات خود را در ISC دارند. هر روزه بر تماس های تلفنی و ارائه پرسش های مختلف از طریق پست الکترونیکی و مراجعات به درگاه پایگاه بر روی وب افزوده می شود و هر روزه تعداد درخواست ها برای برگزاری کارگاه های مختلف به منظور آشنای با ISC بیشتر می شود. پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در جامعه علمی کشور نهادینه شده و به ویژه در بخش علوم انسانی و علوم اجتماعی در کنار سایر حوزه ها باعث افزایش خود اتکائی دانشمندان این حوزه شده است.

مهراد با بیان اینکه تعداد نشریات دارای ضریب تاثیر ISC در مقایسه با اسفند سال 1388 تاکنون 691 درصد رشد داشته است گفت: این رشد تنها ظرف سه سال حاصل شده است.

به گفته وی در حال حاضر معتبرترین پایگاه استنادی در سطح بین المللی یعنی ISI نزدیک به 10 هزار نشریه دارای ضریب تاثیر را نمایه سازی می کند که این پایگاه در حدود 50 سال سابقه تاسیس دارد و باید این واقعیت را در نظر داشت که زبان انگلیسی به عنوان زبان اصلی این پایگاه این امکان را فراهم آورده که بتواند نشریات معتبرتر را با سهولت بیشتری گردآوری کند. در حال حاضر ISC با بیش از 1000 نشریه دارای ضریب تاثیر بعد از گذشت چند سال به اندازه یک دهم نشریات دارای ضریب تاثیر ISI دارای نشریات موثر و مرجع است. به عبارت دیگر در فاصله زمانی کوتاه پایگاه استنادی علوم جهان اسلام رشد قابل ملاحظه ای در جهت ایجاد مرجعی قابل اتکا داشته است.