طلوع حقیقت تولید علم در دانشگاه ها و موسسات پژوهشی کشور

۰۵ شهریور ۱۳۹۱ | ۰۲:۳۰ کد : ۸۴۸ اخبار آرشیوی
تعداد بازدید:۱۰۶۲
دکتر جعفر مهراد رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: نشریات علمی از دیرباز با هدف برقراری ارتباط علمی منتشر می شوند و می کوشند جامعه استفاده کنندگان از مقالات منتشر شده را از جدیدترین یافته های علمی و تحقیقاتی با خبر سازند.
طلوع حقیقت تولید علم در دانشگاه ها و موسسات پژوهشی کشور

دکتر جعفر مهراد رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: نشریات علمی از دیرباز با هدف برقراری ارتباط علمی منتشر می شوند و می کوشند جامعه استفاده کنندگان از مقالات منتشر شده را از جدیدترین یافته های علمی و تحقیقاتی با خبر سازند.
وی ادامه داد: انتشار مجلات علمی تقریبا تاریخی 400 ساله دارد. نخستین نشریه علمی تحت عنوان Journal de Scavant در سال 1665 میلادی در پاریس منتشر شد و مطالبی را در حوزه علوم پایه و یافته هایی در باب هنر و علوم به چاپ می رساند. تقریبا همزمان با این تاریخ، انجمن سلطنتی لندن نیز مجله Philosophical Transaction را منتشر نمود. با تاسیس انجمن های علمی به تدریج بر تعداد نشریات علمی نیز افزوده شد و تاسیس و توسعه دانشگاه ها نیز در اروپا و آمریکای شمالی باعث شد که نشریات علمی در رشته های مختلف چاپ و منتشر شوند.
به گفته دکتر مهراد: در ایران نشر مجله از نظر تاریخی قدمت زیادی ندارد. از دلایل آن می توانیم به تعداد بسیار اندک دانشگاه ها، نبود انجمن های علمی، ظرفیت کم دانشگاه ها برای جذب دانشجو و عدم رشد دوره های تحصیلات تکمیلی اشاره کنیم. این عوامل مانع عمده پیش روی نشریات ایران پیش از انقلاب اسلامی محسوب می شود که عدم توجه به این موانع در هرگونه تحلیل نسبت به نشریات علمی می تواند نقص مهمی تلقی شود.
سرپرست ISC خاطرنشان ساخت: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز ضعف نهادهای پژوهشی، انجمن های علمی، مشکلات مالی و مسائل حقوقی مربوط به انتشار مجلات علمی، آثار نا مطلوب خود را بر نشر مجلات علمی وارد نموده که در مجموع نظر به این شرایط، زمینه های لازم برای تولید علم فراهم نشد.
به گفته سرپرست ISC، با این حال انتشار مقالات علمی هرچند اندک به زبان فارسی و غیرفارسی و عمدتا به زبان انگلیسی در دانشگاه های بزرگ کشور معمول بود. آماری که پایگاه تامسون رویترز از میزان تولیدات علمی ایران در این دوره ارائه می دهد بسیار ناچیز است. به عنوان مثال از سال 1349 تا 1351 شمسی به ترتیب 9، 13 و 39 مقاله از ایران در این نظام بین المللی استنادی به ثبت رسیده است. ارائه آمار برای مقالات فارسی در این دوره میسر نیست.
دکتر مهراد بیان داشت: نظامی که بتواند عملکرد پژوهشی دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی کشور را اندازه گیری کند در این تاریخ در ایران تاسیس نشده بود. پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، که مسئولیت این مهم را بر عهده دارد در سال 1387 تاسیس شده است. در دهه 1350 شمسی که دانشگاه های کشور به خاطر افزایش بهای نفت در مقایسه با سال های پیش از آن حرکت هایی را به تازگی تجربه می کردند، علیرغم تقلیدی بودن دانشگاه ها و نداشتن استقلال علمی، آمارهای موجود و مستخرج از پایگاه تامسون رویترز نشان می دهد که میزان تولیدات علمی رو به افزایش بوده و از سال 1352 تا 1357 شمسی، یعنی سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران به ترتیب 241، 284، 370، 459، 582، 669 مقاله شامل مقالات مجلات و مقالات کنفرانس های علمی منتشر شده است. در سال 1357، ایران با بیشترین تولید علم یعنی 669 مقاله کلا سهمی برابر با 32 /. درصد از کل تولید علم جهان را به خود اختصاص داده بود.
دکتر مهراد گفت: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز تجدید در ساختار دانشگاه ها و سپس وقوع انقلاب فرهنگی در سال 1359 به منظور بازسازی برنامه های آموزشی، از میزان تولیدات علمی کاسته شد طوری که در سال های 1358 و 1359 تنها 489 و 341 مقاله از جمهوری اسلامی ایران در پایگاه تامسون رویترز به ثبت رسید.
وی در ادامه تصریح کرد: سال 1359 مصادف با حمله عراق به جمهوری اسلامی ایران و شروع جنگ تحمیلی است که در طول سال های جنگ، نظر به توجه ویژه دولت و با پشتیبانی مردم به منظور طرد دشمن از میهن اسلامی، میزان تولیدات علمی دانشگاه ها کاهش یافت. در طی سال های جنگ میزان تولیدات علمی از این قرار است: 341، 266، 163، 150، 142، 183، 183، 165مقاله.
وی ادامه داد: این میزان از تولیدات علمی حتی بعد از جنگ تحمیلی و شروع دوران بازسازی همچنان ادامه داشته و از سال 1370 مشاهده می شود که به تدریج با راه اندازی و بازگشایی دانشگاه ها و تاسیس مراکز آموزش عالی جدید و موسسات تحقیقاتی به ویژه وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سامان بخشیدن به نشریات علمی بر روی هم موجبات افزایش تولیدات علمی ایران را فراهم آورد.
رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری افزود: این دوره و دهه 1380 شاهد رخدادهای علمی متعدد است: تاسیس دوره های تحصیلات تکمیلی در رشته های مختلف، تاسیس انجمن های علمی در حوزه های تخصصی، تاسیس نشریات علمی با کمک مالی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی و آغاز اعطا مجوز و اعتبار دهی به نشریات علمی تخصصی از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با 245 نشریه و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با 155 نشریه و دانشگاه آزاد با 90 نشریه.
دکتر مهراد عضو کمیسیون نشریات معتبر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در ادامه با اشاره به این نکته مهم گفت: در فاصله سال های 1370 تا 1375، میزان تولیدات علمی در ایران به طور کاملاً محسوس رو به افزایش بوده و عملکرد پژوهشگران فعال در قالب نشر مقالات علمی به این ترتیب می باشد: 234، 258، 416، 485، 604، 716 مقاله (شامل مقالات و مجلات و کنفرانس ها). در سال 1376 یکباره آمار تولید علم ایران به 980 مقاله فزونی یافت و در سال 1377 از مرز 1000 مقاله گذشت و در سال 1380 به بیش از 2000 مقاله افزایش پیدا کرد.
وی با ابراز خوشوقتی ادامه داد: در دهه 1380 دولت جمهوری اسلامی ایران بر جذب هرچه بیشتر دانشجو می کوشید و بر گسترش دوره های تحصیلات تکمیلی تاکید داشت. با نظر به تولید پایان نامه ها و استخراج مقالات علمی از پایان نامه های دوره های تحصیلات تکمیلی به ویژه دوره های دکتری و نیز با توجه به اصلاح آئین نامه ارتقاء مرتبه علمی اساتید دانشگاه ها و موسسات پژوهشی، تولید علم در دانشگاه های کشور نهادینه شد و میزان تولیدات علمی افزایش یافت. در فاصله سال های 1381، تا 1385 شمسی، به ترتیب 2843، 3922، 5147، 6879، 9198 مقاله (شامل مقالات مجلات و کنفرانس ها) منتشر شده است.
به گفته عضو کمیسیون نشریات معتبر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دهه 1380 به موازات توسعه آموزش عالی بر تعداد نشریاتی که مجوز خود را از وزارتین علوم و بهداشت دریافت می کردند افزوده شد، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) تاسیس گردید و نمایه سازی نشریات در پایگاه های مختلف مانند مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری ، SID، و "نمایه" صورت پذیرفت. پیوستن به نمایه های بین المللی نیز پدیده جدیدی بود که هر روز بر تعداد آن افزوده می شد. امروز نمایه شدن نشریات دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشور به ویژه نشریاتی که به زبان انگلیسی منتشر می شوند در اسکوپوس و EBSCO و پایگاه های اطلاعاتی تخصصی مانند PubMed، INSPEC و ده ها پایگاه علمی دیگرموضوعی پذیرفتنی و بدیهی است.
سرپرست ISC اضافه کرد: در جریان این پدیده های مثبت و مترقی، میزان تولیدات علمی کشور از سال 1386 تا 1390 درخور توجه است. در طی این سال ها به ترتیب حجم انتشارات مستند ثبت شده ایران در پایگاه استنادی تامسون رویترز عبارت است از: 13372، 17271، 20007، 21646، 26749 مقاله (شامل مقالات مجلات و کنفرانس ها).
دکتر مهراد هدف غایی تلاش های صورت گرفته را درواقع تامین بخشی از شرایطی دانست که در سند چشم انداز ایران 1404 و نقشه جامع علمی کشور وجود دارد. این دو سند بالا دستی دستیابی به جایگاه علم و فناوری در جهان اسلام و احراز جایگاه برجسته علمی و الهام بخشی در جهان را تاکید می کند.
مرور روند توسعه تولید علم در ایران به همراه میزان تولیدات علمی ثبت شده در ISC نشان می دهد که جمهوری اسلامی ایران به جایگاهی که از نظر تولید علم در اسناد بالادستی تعریف شده است دست یافته است. میزان تولید علم به شکل مقاله های فارسی که در نشریات معتبر علمی پژوهشی و علمی ترویجی در طی سال های 1385 تا 1389 منتشر شده است خود گواه این ادعا است. در طی این سال ها به ترتیب 14168، 16680، 17459 و 19001 مقاله تنها به شکل مقالات مجلات علمی در ISC از دانشمندان و پژوهشگران مراکز علمی کشور به ثبت رسیده است. متاسفانه تاخیر در چاپ نشریات فارسی مانع از آن است که بتوانیم به طور دقیق میزان تولیدات علمی فارسی مربوط به سال های 1390 و 1391 را گزارش کنیم اما، بیان میزان تولید علم ایران در پایگاه استنادی تامسون رویترز در سال 2012 امکان پذیر است. کل آمار تولید علم ایران در این سال برابر با 13552 مقاله می باشد.

 


نظر شما :